یاقوت حموی

معنی کلمه یاقوت حموی در لغت نامه دهخدا

یاقوت حموی. [ ت ِ ح َ م َ ] ( اِخ ) رومی الجنس حموی المولد بغدادی الدار ملقب به شهاب الدین ، ولادت او به بلاد روم بود و در خردی از مولد خود به اسارت رفت و در بغداد مرد. تاجرپیشه ای موسوم به عسکربن ابی نصر حموی او را بخرید ووی را به مکتب فرستاد تا پس از فراگرفتن خواندن و نوشتن در ضبط کارهای بازرگانی خویش از وی سودمند شود چه خداوند او عسکر خطی نیکو داشت و بجز امور بازرگانی چیزی نمی دانست. وی در بغداد سکونت داشت و در آنجا زن گرفت و فرزندانی چند بیاورد. چون یاقوت بزرگ شد به نحو و لغت تا حدی آشنا شده بود و خداوندش او را به سفر کردن مشغول ساخت و وی به کیش و عمان و آن نواحی رفت و آمد میکرد و به شام بازمیگشت. سپس میان یاقوت و خداوند او ناسازگاری رخ داد که آزادی او را ایجاب کرد و یاقوت را از وی دور ساخت و این حادثه به سال 596 هَ. ق. بوده است. آنگاه برای کسب معاش به استنساخ کتب پرداخت و از اینرو فواید بسیاری هم از مطالعه کتب برداشت. سپس سفر کرد و ضمن کارهای بازرگانی کتاب هم خرید و فروش میکرد. یاقوت بسبب مطالعه بعضی از کتب خوارج نسبت به علی بن ابیطالب کینه تعصب آمیزی داشت و از خواندن این گونه کتب در ذهن او مطالب بسیاری نقش بسته بود. وی به سال 613 هَ. ق. به دمشق رفت و در بعضی بازارهای آن شهر ببازرگانی پرداخت و در آنجا با کسانی که به دوستی علی تعصب داشتند مناظره کرد و میان او و یاران علی سخنانی رد و بدل شد در نتیجه در باره علی گفته های ناروائی بر زبان آورد و آن مردم را سخت بر ضد او برانگیخت ، بدانسان که نزدیک بودوی را بکشند، ولی یاقوت از این ماجرا جان سالم بدر برد و از دمشق بگریخت و هراسان به سوی حلب رفت و از آنجا نیز بیرون شد و به موصل رسید. آنگاه به اربل رهسپار شد و سپس عازم خراسان گردید و آنجا اقامت گزید و در شهرهای آن ناحیه بازرگانی میکرد. و مدتی هم در مرو متوطن شد و به کتابخانه های آن شهر میرفت و استفاده میکرد. سپس به خوارزم متوجه شد و ورود وی بدان شهر به سال 616 هَ. ق. مصادف با خروج و طغیان تاتار گردید و ناچار از خوارزم هراسان و گریزان آواره شد و در راه رنج و تنگدستی بسیار کشید تا سرانجام به موصل رسید و در آن شهر مدتی اقامت کرد. سپس به سنجار رفت و از آن شهر به حلب سفر کرد و در خارج آن شهر روزگاری بسر برد تا وفات یافت. وی هنگام اقامت در مرو معلومات بسیاری برای کتاب معجم البلدان که مایه شهرت اوشده است فراهم آورد و آن را در شهر حلب به مساعدت وزیر جمال الدین قفطی به پایان رسانید. یاقوت اندکی پیش از مرگ خود به مقامی رسیده بود که مردم او را میستودند و فضل و ادب او زبانزد همگان بود. از تألیفات اوست : 1- ارشاد الاریب الی معرفة الادیب که به معجم الادباء یا طبقات الادباء معروف است ( در کشف الظنون و ابن خلکان آن را به نام ارشاد الالباء الی معرفة الادباء آورده اند ). یاقوت در این کتاب اخبار نحویان و لغویان و قراء و علمای اخبار و انساب و نویسندگان و هرکه را در ادب تصنیفی کرده آورده است. پروفسور مارگلیوس استاد دانشگاه آکسفورد به تصحیح و مقابله آن به خرج اوقاف گیب همت گماشته و در مطبعه هندیه قاهره از سال 1909 تا پایان سال 1916 م. در هفت مجلد به چاپ رسیده است. 2- مراصد الاطلاع فی اسماء الامکنه والبقاع ، این کتاب مختصر معجم البلدان است و در فهرست دارالکتب العربیه المحفوظة بالکتبخانه جزء 5 ص 146 نوشته شده است ، تألیف یاقوت حموی ، و در کشف الظنون چ اروپا ج 5 ص 625 پس از ذکر کتاب معجم البلدان یاقوت گوید و مختصرآن را صفی الدین عبدالمؤمن فراهم آورده و به همت پروفسور گوینپول جلد چهارم آن در لیدن ( 64-1850م. ) چاپ شده یک جلد آن به سال 1168 هَ. ق. در 900 صفحه در باتاویا بطبع رسیده است. و کتاب موسوم بمراصد الاطلاع فی معرفة الامکنه والبقاع در ایران به سال 1315 در 429 صفحه ( چ سنگی ) چاپ شده است. 3- المشترک وضعاً والمفترق صقعاً ( فی البلدان )، این کتاب را پروفسور وستنفلد گوته ، بترتیب حروف از معجم البلدان در سال 1846 م.در 370 صفحه برگزیده است. 4- معجم البلدان فی معرفة المدن والقری والخراب والعمار والسهل و الوعر فی کل مکان. یاقوت در 20 ماه صفر 621 هَ. ق. در مرز حلب تألیف آن را به پایان رسانیده و آن را به خزانه امام الفضلا و سید الوزراء جمال الدین القفطی وزیر حلب هدیه کرده است. این کتاب به اهتمام پروفسور وستنفلد در6 جلد بزرگ که ششم آن مشتمل بر فهرست اسماء رجال و زنان است که بالغ بر 12 هزار نام میشود، در لایپزیک در تاریخ 1866 - 1873 م. چاپ گردیده است و در مطبعة السعادة مصر در تاریخ 4- 1323 با ذیل به اهتمام السید امین الخانجی طبع شده است و ذیل را به نام «منجم العمران فی المستدرک علی معجم البلدان » موسوم کرده است و در آن کلیه مطالبی را که درباره کشورهای اروپا و آمریکا مؤلف نیاورده ذکر کرده است چه این تقسیمات پس از عصر مؤلف پدید آمده و به منابع کتب جغرافیائی جدید استناد کرده است. رجوع به مقدمه معجم الادباءو معجم المؤلفین جزء 13 ص 178 و شذرات الذهب جزء 5 ص 121، 122 و قاموس الاعلام ترکی و معجم المطبوعات ج 2 ص 1941 و اعلام زرکلی ج 3 ص 1142 و کشف الظنون و وفیات الاعیان ج 2 ص 346 و لسان المیزان ج 6 ص 239 و تاریخ مغول ص 41 و 51 و 480 و ایران باستان پیرنیا ج 1 ص 106 شود.

معنی کلمه یاقوت حموی در فرهنگ فارسی

شهاب الدین ابو عبدا... یاقوت بن عبدا... حموی بغدادی از ادبا و لغویان اوایل قرن هفتم هجری و مولف کتاب معجم البلدان است . صفی الدین ابن عبدالحق ( و.۵۳۹ ه.ق .- ف. ۶۲۶ ه.ق ) معجم البلدان را مختصر کرد و آنرا مراصد الاطلاع نامید. تالیف دیگر او معجم الادبائ است . یاقوت درجوانی اسیر شد و در بغداد تاجری بنام عسکر حموی او را خرید و پس از مدتی او را آزاد کرد ( ۵۹۵ ه. ) وی پس از آزاد شدن مسافرتها کرد. ابتدا بر اثر خواندن کتب خوارج متمایل به مذهب آنان شد و در دمشق نزدیک بود کشته شود و از آنجا گریخت و به خراسان و خوارزم رفت . در حمل. چنگیز یاقوت به موصل و از آنجا به حلب فرار کرد و در همان جا در گذشت .

معنی کلمه یاقوت حموی در دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] یاقوت حموی مولف کتاب مشهور معجم البلدان در علم جغرافی می باشد.
«شهاب الدین ابوعبدالله یاقوت بن عبدالله حموی بغدادی» از ادبا و لغویان اوایل قرن هفتم هجری و مؤلف کتاب معجم البلدان است.
اسارت یاقوت
یاقوت در جوانی اسیر شد و در بغداد تاجری به نام عسکر حموی او را خرید و پس از مدتی او را آزاد کرد. وی پس از آزاد شدن مسافرت ها کرد.
گرایش به خوارج
ابتدا بر اثر خواندن کتب خوارج متمایل به مذهب آنان شد و در دمشق نزدیک بود کشته شود اما از آنجا گریخت و به خراسان و خوارزم رفت. در حمله چنگیز، یاقوت به موصل و از آنجا به حلب فرار کرد و در همان جا درگذشت.عمده تالیفات یاقوت در تاریخ و جغرافیاست. او در نحو و دیگر فنون ادب نیز دارای آثاری است که چندان مورد توجه نیستند.
آثار
...

جملاتی از کاربرد کلمه یاقوت حموی

بُشت یا پُشت یا بُست؛ از ولایت‌های ربع نیشابور که یاقوت حموی در معجم‌البلدان نوشته‌است: چون بُشتاسف (گشتاسب) آنجا را بنا نهاد، بدین روی، بُشت نامیده می‌شود. از دیدگاه برخی دیگر؛ این ناحیه، به منزله پُشت (ظَهر) برای نیشابور به حساب آمده و از این روی، پُشت خوانده می‌شود. در تاریخ الحاکم، آمده‌است این ناحیه را به خاطر کثرت ادیبانش، «عربستان خراسان» می‌خواندند و محمدرضا شفیعی کدکنی با برداشت از تعبیرات سمعانی، ابن اثیر و دیگران؛ در این باره، نوشته‌است: به علت کثرت حضور قبایل عرب در این ناحیه و نیز به علت اشتهار ادیبان عربی‌سرای آنجا، ناحیه پُشت را عربستان می‌خوانده‌اند.

1. ابوعلی حسن بن نصر باری: وی از محدثان بود و در سال 330ه.ق در شهر بار نیشابور زندگی می کرد. از فضل بن احمد رازی از سلیمان بن سلمه ٔ حمصی روایت کرد و ابوبکربن ابوالحسین بن حیری از وی روایت دارد. نام وی در کتاب تاریخی معجم البلدان نوشته یاقوت حموی آمده است.

تقویم البلدان؛ وی این کتاب را در حیطهٔ جغرافیا نگارش کرده‌است. در این کتاب وی در مورد ۶۲۳ شهر تحقیق کرده. وی در تألیف این کتاب از آثار جغرافی‌دانان بنام دیگری مانند شریف ادریسی، ابن حوقل، یاقوت حموی و دیگران سود برده است.