کودتای ۲۸ مرداد

معنی کلمه کودتای ۲۸ مرداد در دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] «کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲»، یکی از مهمترین و سرنوشت ساز ترین حوادث سیاسی تاریخ معاصر کشورمان، سرمنشاء بسیاری از حوادث تلخ تاریخی این سرزمین به شمار می آید. چرخش و انتقال قدرت صورت گرفته در کودتا، نمونه ای دیگر از تلاش استعمار خارجی به مدد استبداد داخلی برای محروم ساختن ملت و کشور ایران از سه مولفه الهام گرفته از آموزه های دینی یعنی، استقلال، آزادی و کرامت انسانی است.این کودتا یکی از نقاط چرخش و انتقال قدرت، از یک دولت ملی به یک دولت دست نشانده خارجی است. به وضوح می توان دخالت آمریکا و دست داشتن این کشور را در این کودتا مشاهده کرد. این کودتا، حکومت دکتر مصدق را برانداخت و رژیم دیکتاتوری جایگزین آن، همه فعالیت های سیاسی جامعه را سرکوب کرد.
آمریکا تا اواخر دهه ۱۳۲۰ سابقه استعماری در ایران نداشت و ورود استعماری خود را با انجام این کودتا تحت عنوان عملیات آژاکس (TPAJAX) آغاز کرد که سبب به وجود آمدن خسارات جبران ناپذیری در ایران گردید.حال به فراخور این نقطه عطف تاریخی، و با توجه به اعتراف صریح مسئولان آمریکایی مبنی بر طراحی و اجرای کودتا، برآنیم تا ضمن پرداختن به اهداف استعمارگران در کودتا به نقش گروه ها و عوامل مختلف اجتماعی در فرایند انجام کودتا بپردازیم.
اهداف کودتای ۲۸ مرداد
دولت انگلیس پس از ملی شدن صنعت نفت، به جهت از دست دادن یکی از منابع عمده ارزی خود لحظه ای از توطئه علیه دولت مصدق دست بر نداشت. ملی کردن صنعت نفت، مصدق و جبهه ملی را رویاروی دولت انگلیس قرار داد و در نهایت انگلیس را به این نتیجه رساند که تنها راه حل مسئله نفت سرنگونی دولت مصدق می باشد. اما به جهت موقعیت بین المللی و قرار داشتن در جایگاه درجه دوم از قدرت (great power) در فرایند امر مذکور ناگزیر از جلب موافقت و همراهی یک قدرت درجه یک (super power) بود. به همین منظور با عنوان کردن خطر کمونیزم سعی در متقاعد کردن آمریکا نمود، که در این رابطه ریچارد کاتم می گوید: «احساس من در آن موقع این بود و هنوز هم هست که انگلیس از میزان ترس بیمار گونه آمریکاییان از کمونیسم آگاه بود.... انگلیسی ها زیرکانه از این ترس برای ترغیب ما به درگیر کردن خودمان در کودتا سوء استفاده کردند.» مذاکرات انگلیس و آمریکا تا زمان ترومن نتیجه بخش نبود، چرا که ترومن و همفکرانش راه حل کمک به مصدق را به منظور جلوگیری از کودتای کمونیستی در ایران، در قالب دکترین «سد نفوذ» پیشنهاد می کردند در حالی که در پی تحویل مقام ریاست جمهوری آمریکا از ترومن به آیزنهاور، این استراتژی جای خود را به یک راهبرد امنیتی خصمانه و تهاجمی جدید به نام «انتقام گسترده» داد. چرخش مذکور در سیاست خارجی آمریکا با به قدرت رسیدن آیزنهاور، به اتخاذ سیاست نفتی و مقابله با حکومت ملی مصدق در ایران کمک کرد. بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت؛ در حالی که هدف انگلیس از راه اندازی کودتا و حرکت ضد ملی، دستیابی دوباره به منافع نفتی است، تغییر سیاست آمریکا در قبال ایران، متاثر از دو دلیل عمده یعنی نگرانی از خطر کمونیست و نگرانی از خارج شدن ذخایر نفتی ایران از دست جهان غرب می باشد. هدف های کوتاه مدت و دراز مدت مورد نظر طراحان و مجریان کودتای ۲۸ مرداد دو دسته بوده است:
← اهداف کوتاه مدت
با پیروزی کودتای ۲۸ مرداد، ایالات متحده و انگلیس به اهداف کوتاه مدت خود رسیدند و با براندازی حکومت دکتر مصدق و بازگردانیدن محمدرضا شاه سلطه خود را در ایران تحکیم کردند؛ اما به هدف دراز مدت خود هرگز نرسیدند. کودتای ۲۸ مرداد نتوانست دستاورد جنبش ملی را از ملت ایران باز پس گیرد، بر عکس سبب توسعه و تکامل مبارزه ضد استعماری به «ضد استبدادی» بود. کودتای ۲۸ مرداد سبب شد که یک تحول کیفی در فرآیند رو به رشد حرکت ملی در ایران به وجود آید و این بار مبارزه علیه استبداد داخلی محور اصلی گردید، در نهایت وقتی استبداد داخلی از بین رفت، استیلای خارجی خود به خود شکسته شد و این را می توان از پیامد های این کودتا محسوب نمود.
علل وقوع کودتای ۲۸ مرداد
...

جملاتی از کاربرد کلمه کودتای ۲۸ مرداد

پس از کودتای ۲۸ مرداد در ایران، دولت مصدق کنار گذاشته و در اوت ۱۹۵۳ فضل‌الله زاهدی به عنوان نخست‌وزیر جدید انتخاب شد. کمی بعد محمدرضا پهلوی که از زمان شروع نا آرامی‌ها در ایتالیا به سر می‌برد نیز به ایران بازگشت. از آن پس، برنامه‌ای هماهنگ با هدف تضعیف مصدق تحت نام «عملیات آژاکس» توسط سازمان سازمان اطلاعات مرکزی (سیا) و سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا به اجرا درآمد.
امیرحسین آزموده (۱۲۸۵ خورشیدی در تهران – ۱۳۷۷ فرانسه) از نظامیان ارشد دوره پهلوی بود. او پس از طی تحصیلات به ارتش شاهنشاهی ایران و دانشگاه جنگ وارد شد و پس از تحصیلات نظامی، در رشته حقوق دانشگاه تهران تحصیل کرد و بعدها دادستان ارتش گردید. در سال ۱۳۰۸ به درجه ستوانی و در سال ۱۳۱۹ به درجه سرگردی ارتقا یافت. او از مخالفان دولت محمد مصدق بود و بلافاصله پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به دادستانی ارتش منصوب شد.
او در خیابان خراسان در جنوب تهران بدنیا آمد. طیب حاج‌رضایی، عموی او، نیز از چهره‌های شناخته‌شده در کودتای ۲۸ مرداد است.
با آغاز نهضت ملی باقر کاظمی به نهضت ملی پیوست او در کابینه اول دکتر مصدق وزیر امور خارجه و نایب نخست وزیر شد و در کابینه دوم هم تا اوایل مرداد ۱۳۳۲ وزیر دارایی بود و در اجرای برنامه اقتصاد بدون نفت تلاش کرد. بعد از آن به سمت سفر کبیر ایران در پاریس تعیین شد و تا شهریور ۱۳۳۲ در آن سمت ماند و پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲از سفارت استعفا داد. کاظمی پس از یک سال اقامت در اروپا به اتفاق شمس الدین امیر علائی به ایران بازگشت و در نهضت مقاومت ملی به فعالیت پرداخت. او در فروردین ۱۳۳۴ بازداشت و پس از مدتی تبعید شد.
در دوران حکومت ملی دکتر مصدق ایشان به سمت شهردار اردبیل انتخاب شد و شهرداری فعال خدمتگزاری را پایه ریزی کرد. با پیش آمدن کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ امکان بیش از ۹ ماه خدمت در این مقام برای وی میسر نگردید.
یونسی در ۱۲ خرداد ۱۳۰۵ در بانه به دنیا آمد، وی نخستین استاندار کردستان ایران، پس از انقلاب ۵۷ و در دولت مهدی بازرگان بود. ابراهیم یونسی از افسران بازمانده شبکه نظامی حزب توده ایران در سال‌های پیش از کودتای ۲۸ مرداد است. او پس از کودتا نیز سال‌ها در زندان ماند و محکوم به اعدام شده بود و به دلیل آنکه یک پای خود را در ارتش از دست داده بود، یک درجه تخفیف گرفت و به حبس ابد محکوم شد. او ترجمه را از همان روزهای زندان آغاز کرد. وی ۸۰ کتاب از زبان انگلیسی و یک کتاب از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه کرده‌است.[نیازمند منبع] یونسی از اعضای پایدار کانون نویسندگان ایران و از امضا کنندگان متن معروف ما نویسنده‌ایم بود.
امیرانتظام از هواداران محمد مصدق بود و پس از کودتای ۲۸ مرداد به نهضت مقاومت ملی پیوست. امیرانتظام اما آن‌گونه که خود اذعان می‌دارد در سال ۱۳۳۶ برای استحکام دولت پس از کودتا ارائه طریق می‌کند:
پس از کودتای ۲۸ مرداد که ضربهٔ سنگینی بر پیکر آزادی‌خواهان و مبارزان با استبداد بود، آل احمد نیز دچار افسردگی شدیدی شد. در این سال‌ها وی کتاب خود را تحت عنوان «سرگذشت کندوها» به چاپ رساند.
امیرمختار کریم‌پور شیرازی (زاده: ۴ بهمن ۱۲۹۹، روستای دهویه بخش رونیز شهرستان استهبان - ۲۴ اسفند ۱۳۳۲، تهران) شاعر، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی هوادار مصدق و ملی شدن صنعت نفت ایران بود که پس از کودتای ۲۸ مرداد دستگیر و پس از مدت‌ها شکنجه در زندان دژبان مرکز ارتش در آتش سوزانده شد.
ایرانی به‌سرعت بر پهنهٔ ادبیات معاصر ایران ظهور کرد، در فاصلهٔ کوتاهی چندین مجموعه شعر به چاپ رساند و «جیغ بنفش» او معروف خاص و عام شد اما با برخورد سرد جامعهٔ ادبی آن زمان و پس از وقوع کودتای ۲۸ مرداد ناگهان خاموش شد و در نهایت در ۱۳۵۲ خورشیدی بر اثر ابتلا به سرطان حنجره درگذشت.