کاتب چلبی

معنی کلمه کاتب چلبی در لغت نامه دهخدا

کاتب چلبی. [ ت ِ چ َ ل َ ] ( اِخ ) سالی به یک آرد: لقب الحاج مصطفی بن عبداﷲ مؤلف کشف الظنون است. وی یکی از مشاهیر علماء عثمانی و فرزند مردی سپاهی است. بسال ( 1000 هَ. ق. ) در استانبول تولد یافته و نزد علمای معروف عصر خود مانند قاضی زاده ، اعرج مصطفی ، کرد عبداﷲ، محمد ولی بتحصیل علم و ادب پرداخته اما زی علما را در بر نمیکرده است. در ادبیات السنه ثلاثه مهارت تامه داشت و علم حدیث و تفسیر و منطق را آموخت و از یک استاد خارجی که اصلاً از اهالی هلند و خود از جمله شرقشناسان بود و برای تکمیل السنه ٔشرقی به استانبول آمده و قبول دین اسلام کرده بود علوم ریاضی و جغرافیا و فنون دیگر را بخوبی فراگرفت و به درجه ای رسید که مایه افتخار عثمانیان گردید و نام خود را در آثار بسیار مهم و سودمندی که از خویش بیادگار گذاشت مخلد گردانید. بسال 1039 سمت عضویت اطاق بازرسی عالی را در باب عالی یافت. در عصر سلطان مرادخان رابع در سفرهای جنگی همدان و بغداد بهمراه اردوی سلطان بود و در ایام قشلاق کردن اردو، بقصد ایفای حج بجانب حجاز عزیمت کرد. نیز در سفر «روان » حضور داشت و پس از بازگشت به استانبول تمام اوقات خود را بمطالعه و تألیف منحصر کرد و آثار زیر را بوجود آورد:
1 - تقویم التاریخ - در تاریخ عمومی که اخبار و حوادث گذشته فهرست وار از ابتداء خلقت تا زمان مؤلف در آن ذکر گردیده.
2 - فذلکه - در تاریخ عثمانی مشتمل بر حوادث چندساله.
3 - تحفةالکبار فی اسفار البحار - در تاریخ کلیه ٔمحاربات بحری دولت عثمانی با سایر دول.
4 - جهان نما - مشتمل بر جغرافیای ممالک عثمانی و اکثر جهت آسیا.
5 - کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون که اثری است گرانبها و آن را به زبان عربی تألیف کرده است.
وفات چلبی بسال 1067 اتفاق افتاده وی شخصاً اشتغال بعلم و ادب را بر همه چیز ترجیح میداده و بمناسبت مأموریت خود به «کاتب چلبی » و «حاجی خلیفه » شهرت یافته است و کلمه اخیررا اروپائیان بتحریف ، «حاجی قالفه » کرده اند. کلیه آثارش مهم و قابل توجه است اما کشف الظنون را قابل ستایش و تقدیس باید شمرد، زیرا که پیش از وی کسی چنین اثری نیاورده و اودر این کار پیشقدم دیگران گردیده است. هنگام ایجاد چاپخانه در کشور ( عثمانی )، اکثر آثارش را بچاپ رسانیدند اما کشف الظنون را در مصر و اخیراً در اینجا ( مقصود ترکیه است ) طبع کردند. نیز در 1835 م. در لیپزیک با ترجمه لاتینی و فهرستی مفصل در 6 جلد آن را بچاپ رسانده و انتشار داده اند. ( قاموس الاعلام ترکی ).

معنی کلمه کاتب چلبی در فرهنگ فارسی

لقب الحاج مصطفی بن عبدالله مولف کشف الظنون

معنی کلمه کاتب چلبی در دانشنامه آزاد فارسی

رجوع شود به:حاجی خلیفه، مصطفی (استانبول ۱۰۱۸ـ ۱۰۶۸ق)

جملاتی از کاربرد کلمه کاتب چلبی

امروزه اکثر کشورها و سازمانهای بین‌المللی این پهنه آبی را دریای عرب و فقط آبهای پهنه آبی شرق تنگه هرمز را خلیج عمان می‌نامند. اما ترکیه به سنت دوره عثمانی به‌جای دریای عرب و خلیج عمان به کل پهنه آبی شمال اقیانوس هند دریای عمان می‌گوید و دریای عرب بکار نمی‌برد. پیری رئیس دریا سالار عثمانی و کاتب چلبی در نقشه خود آبهای منطقه را اینگونه ترسیم کرده و تاکنون این رویه باقی مانده‌است. اما بعضی از نقشه نگاران بعدی عثمانی به‌جای دریای عمان و دریای عرب، «بحر محیط عجم» بکار برده‌اند. این ادبیات به‌طور غیررسمی در ایران نیز رایج است و دریای عمان را برای کل آبهای شمال اقیانوس هند بکار می‌برند. [۳]
تاریخ مرگ او روشن نیست، اما به گفتهٔ کاتب چلبی در «کشف‌الظنون» وی تا ۶۴۰ هجری زنده بوده‌است.
در ترکیه عثمانی بحرفارس - فارس کورفزی و عجم کرفزی و بصره کورفزی به‌طور متناوب بکار رفته اما هیچگاه خلیج عربی بکار نرفته‌است. نقشه‌های کاتب چلبی و ابراهیم متفرقگان برای نمونه در اینجا هست. [۱۶]