هخامنشی

اگرچه هگرا برای مدت طولانی به اندازه ددان (العلا) اهمیت نداشت، به نظر می رسد خارجی‌ها واحه را هگرا نامیده اند. به عنوان مثال مجسمه معروف داریوش بزرگ هخامنشی که در مصر ساخته شده و در شوش برپا شده‌است، اعراب را هگر می‌نامد .

گویش مردم بالاگریوه لری بالاگریوه‌ای است. زبان و گویش این مردم گویش اصیل لری و شبیه به گویش هخامنشیان است و بسیاری از کلمات و واژه‌هایی که در این گویش به کار برده می‌شود، ریشه در زبان هخامنشی دارد.

ارمنی‌ها از دوران هخامنشی بخشی از شاهنشاهی‌های متعدد ایران بودند؛ و از فرهنگ ایرانی به شدت تأثیر پذیرفتند. ارمنی‌ها البته از شاخه دیگری از گویشگران زبانهای هند و اروپایی هستند که به زبان‌های ایرانی مستقیماً مربوط نیست. در واقع ارمنستان باستانی ترکیبی بود از فرهنگ بومی، فرهنگ ایرانی و فرهنگ هلنی/مسیحی. در طول سده‌های بعد، در اثر برخورد با روس‌ها، رومی‌ها، اقوام اروپایی و لبنانی‌ها، هر یک از این اقوام و ملل، تأثیری بر فرهنگ ارمنی‌ها گذاشتند.

بین سده‌های ۶ و ۴ پیش از میلاد، ایروان یکی از مراکز مهم قلمرو ساتراپ ارمنی در امپراتوری هخامنشی بود. دوره زمانی بین سده‌های ۴ و ۳ پیش از میلاد نیز به عصر سیاه ایروان معروف است چراکه دانش تاریخی دربارهٔ آنچه در این دوره بر ایروان گذشت در دسترس نیست. نخستین کلیسا در ایروان، کلیسای سنت پیتر و پاول در سده پنجم ساخته شد که در ۱۹۳۱ (میلادی) به دست روس‌ها تخریب گشت تا از زمین آن برای ساختن سینما مسکو استفاده شود.

تلاشهایی برای مطابقت دادن اهواز با شهر اگینیس که استرابون از آن نام برده انجام شده است، لیکن محتملتر آن است که اهواز در محل شهر قدیم تاریانا هخامنشی که نئارخوس، سردار اسکندر، در مسافرت خود به خلیج فارس در کنار آن لنگر انداخت قرار گرفته باشد.

روی هم رفته سلوکیان شیوهٔ دیوانی هخامنشی را پی‌گرفتند. برپایی ساتراپی‌ها به مانند روزگار هخامنشی بود. خراج را بر همان پایه پیشین می‌گرفتند. سامانه‌های وزنی را تغییر ندادند ولی در کنار آن از شیوه آتنی هم بهره بردند. چون هخامنشان راه تساهل دینی را پیش گرفتند.

پایان عصر مفرغ و کشف آهن (شروع دوره آهن) مقارن است با رویدادهای مهم تاریخی و فرهنگی که در هزاره دوم پ.م. زمینه‌ساز تشکیل سلسله‌ها و ظهور نخستین حکومت‌های مستقل در هزاره‌های دوم و اول پ.م. همچون: ماننا، اورارتو و ماد و سرانجام امپراتوری وسیع هخامنشی شدند عبارت‌اند از مهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران، روی کار آمدن دولتهای مستقل به جای دولت شهرهای پیشین، و تجمع اقوام و قبایل مختلف (مقیم و مهاجر) خصوصاً در مناطق غربی و شمال غربی ایران که هر کدام قلمرو خاص خود را داشتند. این اقوام در شمال غربی ایران با اورارتو و آشور همسایه شدند.

دربارهٔ ریشه نام اسروشنه افسانه‌ای به جا مانده‌است. در این افسانه بیماری روشن‌نام که دختر داریوش هخامنشی بود، در آب و هوای خوش اسروشنه بهبودی یافت؛ بنابراین اسروشنه، جایی که روشن در آن سکنی گزیده، معنا شده‌است.

اونخِستوس (یونانی باستان: Ὀγχηστός) یک رودخانه در تسالی باستان بود. این رود احتمالاً همان اونوخنوس است که در تواریخ هرودوت ذکر آن رفته است. هرودوت برای توصیف پرشمار بودن سپاهیان ایران در جریان حمله دوم ایران به یونان می‌گوید نوشیدن آب رودخانه اونوخنوس توسط ارتش هخامنشی منجر به خشک شدن آب این رود گردید.

پارسی باستان زبان مادری و زبان میهن اصلی خانواده و دودمان هخامنشی بوده است. نخستین شواهد نوشتاری از این زبان، سنگ‌نوشته بیستون است که تاریخ آن به قرن ششم پیش از میلاد برمی گردد. درهمین زمان زبان‌های دیگر ایرانی باستان نیز وجود داشته که پا به پای چهار زبان مهم دوران باستان مراحل تکاملی را می‌پیموده است، مانند زبان‌های بلخی، سغدی، زبان پارتی و خوارزمی.