غیبت صغری
معنی کلمه غیبت صغری در دانشنامه اسلامی
امام مهدی (عجّل الله فرجه الشریف) در کجا و چگونه غایب شد؟ آیا در سرداب منزل پدرش غایب شد و هنوز نیز در آنجاست؟ در این باره به شیعه تهمت هایی زده اند؛ می گویند شیعه معتقد است ماموران خلیفه عباسی به منزل حضرت در سامرا هجوم آوردند تا او را دستگیر کنند و آن حضرت در آن هنگام در سرداب از دیده ها پنهان شد این داستان چنان شهرت یافته که امام را «صاحب سرداب» لقب داده اند. در حالی که در منابع شیعی هیچ نامی از سرداب نیست. نویسندگان اهل سنت بر این نظر اصرار می ورزند و متاسفانه این سخن دستاویزی برای حمله برخی از آنان به تشیع گردیده است. آنان پنداشته اند که شیعیان در میان سرداب امام خود را می جویند و ظهورش را از آن نقطه انتظار می کشند. واقع قضیه این است که امام مهدی (عجّل الله فرجه الشریف) از هنگام ولادت در اختفا به سر می برد و بعد از نماز گزاردن به پیکر پاک پدر و دفن آن حضرت وارد منزل شد و دیگر کسی آن حضرت را در اجتماع و در جمع مردم ندید. خانه ای که از آن سخن گفته می شود، دو قسمت داشت، یک قسمت برای مردان و قسمت دیگر برای خانم ها و یک سرداب هم زیر اتاقها قرار داشت که در ایام گرما اهل خانه در آن سرداب زندگی می کردند. شیعه این خانه و سرداب را محترم می دارد؛ زیرا برخی از امامانشان در این خانه زندگی می کردند و امام هادی و امام عسکری و نیز امام مهدی (عجّل الله فرجه الشریف) در همین خانه، خداوند سبحان را عبادت می کردند. این یک امر عقلانی و طبیعی است که به جهت علاقه ای که به پیشوای دینی خود دارند متعلقات او را هم محترم بشمارند. پس سخن غیبت حضرت در سرداب، بهتانی بیش نیست و هیچ یک از بزرگان شیعه چنین باوری ندارند.
وضعیت عصر غیبت
برای شناخت هر چه بهتر تاریخ سیاسی عصر غیبت صغری و دست یافتن به تحلیلی صحیح و جامع در مورد این دوره، و پی بردن به علل و زمینه های غیبت امام دوازدهم (عجّل الله فرجه الشریف) و در نهایت عمق موضع گیری های امام، بررسی وضعیت سیاسی، اجتماعی و فکری این عصر در آستانه غیبت امام (علیه السّلام) ضروری است. عصر عباسیان: خلافت عباسیان بیش از پنج قرن(از ۱۳۲ ه ق تا ۷۹۴ هـ ق) به طول انجامید. مورّخان، تاریخ خلافت عباسیان را به ۴ دوره تقسیم کرده اند. آنچه که در این فصل مورد نظر ما است بررسی عصر عباسیان دوّم، یعنی از ابتدای خلافت متوکل، تا شروع غیبت صغری (۲۶۰ هـ ق) است. وضعیت سیاسی، اجتماعی و فکری این دوره:
← وضعیت سیاسی
نتیجه و خلاصه: برای پی بردن به علل و زمینه های غیبت و دست یافتن به تحلیلی جامع و صحیح، مروری به وضعیت سیاسی و اجتماعی و فکری عصر عباسیان دوّم و دوره مرکزیت سامرّا در آستانه غیبت امام زمان (عجّل الله فرجه الشریف) لازم است و آنچه از لحاظ وضعیت سیاسی قابل توجه است، ستمگری های خلفای عباسی، اذیت و آزار علویان و شیعیان از طرف حکومت، جایگاه نداشتن شیعیان در معادلات سیاسی، حکومت و آنچه از لحاظ وضعیت اجتماعی قابل ذکر است دو قطبی شدن جامعه و تقسیم آن به لحاظ مالی و اقتصادی به دو قشر محروم و برخوردار، همچنین از لحاظ وضعیت فکری، چرخش فکری آشکارِ متوکل از اعتزال به اهل حدیث و سرکوبی معتزله و شیعیان جلب توجه می کند، حال در چنین شرایط حادّ سیاسی، اجتماعی و فکری است که مخفی بودن امام زمان (عجّل الله فرجه الشریف) لازم و ضرورت پیدا می کند.
عدم امتداد غیبت صغری
...
[ویکی اهل البیت] با شهادت امام عسکری علیه السلام در سال (260 ه) مرحله غیبت کوتاه مدت امام دوازدهم عجل الله تعالی فرجه الشریف آغاز شد و تا سال (329 ه)؛ یعنی 70 سال به طول انجامید. این غیبت به لحاظ این که از جهت زمانی محدود است، به آن «غیبت صغری» می گویند. این دوره نقش بسیار مهمی در ایجاد آمادگی شیعه برای پذیرش «غیبت صغری» داشت.
در طول «غیبت صغری» گرچه امام از نظرها پنهان بود، اما کسانی بودند که با آن حضرت در تماس بودند و سمت «نواب خاص» امام را داشتند؛ هر یک از شیعیان می توانستند به وسیله «نواب» مشکلات و مسائل خود را به عرض آن حضرت برسانند و توسط آنان خود را دریافت کنند. گاهی گروهی از مردم به وسیله آن نایبان خاص به دیدار امام می رسیدند. این نایبان 4 نفرند و به «نواب اربعه» مشهورند.
اسامی اینها که همگی از علما و بزرگان شیعه هستند به ترتیب عبارتند از:
درباره زندگی، تلاش ها و فعالیت های هر یک از این چهار بزرگوار و نقش آنان در سازمان مخفی وکالت و ایجاد آمادگی در شیعیان برای پذیرش «غیبت کبری»، در «فصل ششم»، مفصل گفتگو خواهیم کرد.
در احادیث بسیاری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه معصومین علیهم السلام، غیبت حضرت مهدی عجل الله فرجه به دو بخش کوتاه مدت (غیبت صغری) و دراز مدت (غیبت کبری) تقسیم شده است. امام صادق علیه السلام در این باره فرمودند: «همانا برای قائم دو غیبت است که در یکی از آن دو به خانواده اش برمی گردد و در دیگری معلوم نیست کجاست؛ هر سال در مناسک حج حاضر می گردد و مردم را می بیند در حالی که مردم او را نمی بینند».
افزون بر دو گونه بودن، در روایاتی به کوتاه بودن یکی و بلند بودن دیگری نیز اشاره شده است. همان حضرت در سخنی دیگر فرمودند: «برای قائم دو غیبت است: یکی از آن ها کوتاه مدت و دیگری دراز مدت...»
غیبت صغری: اگر چه این تعبیر در روایات معصومین علیهم السلام به این صورت نیامده است، رفته رفته به خاطر کوتاه بودن دوران نخست غیبت، به این عنوان مشهور شده است
پاره ای از ویژگی های غیبت صغری که آن را از دوره بعد متمایز کرد عبارت است از:
[ویکی نور] غیبت صغری اثر فارسی علی اصغر رضوانی، از مجموعه کتاب های «سلسله مباحث مهدویت» بوده که به مسائل مربوط به عصر غیبت صغری از قبیل حکمت آن، سفیران و توقیعات صادره، پرداخته است.
کتاب، با مقدمه ناشر در انتقاد از کسانی که موعود واقعی را برای حیات خود خطرناک می دانند، آغاز شده و مطالب در سه بخش کلی ارائه گردیده است.
در بخش اول، نویسنده درباره مبدأ غیبت صغری، دو نظریه را مطرح کرده است:
وی معتقد است غیبت صغری، نشانگر اولین مرحله از امامت حضرت مهدی(عج) می باشد و جهت آن این است که عادت شیعیان این بوده که هر زمان اراده می کردند، خدمت امام خود رسیده و با غیبت کلی و تام، انس نداشتند، لذا برای جا افتادن این موضوع، ابتدا غیبت صغری تحقق پیدا کرده است.
عصر غیبت صغری از امتیازاتی برخوردار است که نویسنده به برخی از آن ها اشاره کرده است؛ از جمله:
[ویکی فقه] غیبت صغری (کتاب). «غیبت صغری» اثر فارسی علی اصغر رضوانی، از مجموعه کتاب های «سلسله مباحث مهدویت» بوده که به مسائل مربوط به عصر غیبت صغری از قبیل حکمت آن، سفیران و توقیعات صادره، پرداخته است.
کتاب، با مقدمه ناشر در انتقاد از کسانی که موعود واقعی را برای حیات خود خطرناک می دانند، آغاز شده و مطالب در سه بخش کلی ارائه گردیده است.
گزارش محتوا
در بخش اول، نویسنده درباره مبدا غیبت صغری، دو نظریه را مطرح کرده است:۱- مبدا آن از زمان ولادت حضرت مهدی عجّل الله فرجه الشریف باشد؛ وی این نظریه را مورد مناقشه دانسته، زیرا بحث از غیبت امام است و در آن هنگام، حضرت هنوز به مقام امامت نرسیده بودند.۲- غیبت از زمان شهادت امام حسن عسکری باشد؛ که این نظریه را تایید می کند.وی معتقد است غیبت صغری، نشانگر اولین مرحله از امامت حضرت مهدی عجّل الله فرجه الشریف می باشد و جهت آن این است که عادت شیعیان این بوده که هر زمان اراده می کردند، خدمت امام خود رسیده و با غیبت کلی و تام، انس نداشتند، لذا برای جا افتادن این موضوع، ابتدا غیبت صغری تحقق پیدا کرده است.عصر غیبت صغری از امتیازاتی برخوردار است که نویسنده به برخی از آن ها اشاره کرده است؛ از جمله:۱- در این عصر امام مهدی عجّل الله فرجه الشریف متصدی امامت و خلافت شد.۲- امام علیه السّلام در این دوران استتار کامل نداشتند، بلکه به جهت مصالح کلی با برخی خواص ملاقات برقرار می کردند.۳- در این عصر، چهار سفیر وجود داشت که از طرف حضرت به طور خصوص مامور به رسیدگی امور مردم بودند.مؤلف ولادت امام جواد و هادی علیه السّلام را زمینه ساز امامت حضرت مهدی عجّل الله فرجه الشریف می داند؛ زیرا این دو امام در سنین کودکی به امامت رسیدند و لذا اعتقاد شیعه به امامت این دو امام، رافع استبعاد از امامت امام زمان عجّل الله فرجه الشریف در سنین کودکی خواهد بود.
← بخش دوم
فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده است. پاورقی ها به ذکر منابع اختصاص دارد.
منبع
...
جملاتی از کاربرد کلمه غیبت صغری
در کتاب‌های سیره و تاریخ، نواب اربعه امام زمان در دوره غیبت صغری نیز باب خوانده شده‌اند. شیخ طبرسی از آنان به عنوان «الابواب المرضیون و السّفراء الممدوحون» نام می‌برد.
از دیدگاه شیعه دوازده امامی، امامت او به دو دوره غیبت صغری (۲۶۰–۳۲۹) و غیبت کبری (۳۲۹-کنون) تقسیم می‌شود.
کتاب الغیبَة تألیف شیخ الطّائفه ابی محمّد بن الحسن طوسی (متوفّی ۴۶۰ هجری قمری) از معتبرترین و قدیمی‌ترین آثار شیعه می‌باشد که از جهت نزدیک بودن به عصر غیبت صغری جزء معدود آثار بر جای مانده از علمای سلف می‌باشد.