فارْسنامۀ ناصری نوشتۀ حاج میرزا حسن حسینی شیرازی (۱۲۳۷ـ۱۳۱۶ق)، مشهور به فسایی، کتابی به فارسی، در تاریخ و جغرافیای سرزمین فارس. مؤلف نوشتن این اثر را در ۱۲۹۶ق به امر ناصرالدین شاه قاجار آغاز کرد و آن را در ۲ جلد و دو گفتار به نام شاه قاجار به پایان رساند؛ گفتار اول در ذکر پادشاهان، فرمانروایان و اعیان فارس از آغاز اسلام تا پایان قرن ۱۳ق و گفتار دوم در جغرافیای فارس. فارسنامۀ ناصری به کوشش منصور رستگار فسایی به چاپ رسیده است (۱۳۶۷ش).
معنی کلمه فارسنامه ناصری در دانشنامه اسلامی
[ویکی نور] «فارسنامه ناصری»، اثر حاج میرزا حسن حسینی شیرازی، مشهور به فسائی در موضوع تاریخچه و موقعیت جغرافیایی فارس به زبان فارسی منتشر شده است. مولف انگیزه تألیف کتاب را چنین ذکر می کند که در سال 1289ق به تشویق شاهزاده ظل السلطان نقشه فارس را تهیه نموده و در سال 1293 به تشویق شاهزاده معتمدالدوله فرهاد میرزا، فرمانفرمای فارس، آن نقشه را با ذکر تمام دهات و جزایر و چشمه سارها و رودخانه ها و کوه های فارس تکمیل و به ناصرالدین شاه تقدیم می دارد و در سال 1296 دستخطی از طرف ناصرالدین شاه به حاج معتمدالدوله صادر می شود که اکتفا به نقشه نشود و کتابی در جغرافیای فارس نوشته، ضمنا وقایع اتفاقیه هر جایی را به مناسبت محل بنگارد، به این جهت کتاب فارسنامه را به نام ناصرالدین شاه فارس نامه ناصری نامیده است و در سال 1312 و اوایل 1313 موفق به طبع آن شده و در بعضی از نسخ آن اختلافات جزیی در کتابت بعضی از صفحات به چشم می رسد و معلوم می شود، بعضی صفحات دو مرتبه نوشته شده و مجددا به طبع رسیده است. کتاب فارس نامه، شامل دو گفتار است، گفتار اول راجع به تاریخ فارس است که مشتمل بر 346 صفحه، به ترتیب سال از سال دهم هجری حوادث فارس را در هر سال تا 1300 هجری بر سبیل اختصار به رشته تحریر درآورده است و در آخر کتاب می نویسد که حوادث تاریخی را تا سال 1312 تهیه کرده بودم؛ ولی مفقود شده است و به واسطه ضعف چشم امکان تجدید آن را ندارم، گفتار اول را می توان گفت که بیشتر تألیف و خلاصه ای از تواریخ مورخین اسلامی است، فقط زحمت مولف این است که جستجو کرده و حوادث هر سال فارس را از تواریخ گذشتگان بیرون کشیده، خلاصه آن را در طی همان سال ذکر کرده است، قسمتی که اهمییت خاص دارد آن است که مولف به روزنامه میرزا محمد کلانتر فارس دسترسی پیدا کرده و از اواخر سلطنت نادر شاه که تقی خان بیگلربیگی فارس بر نادر شاه یاغی شده، از یادداشت های روزنامه مذکور نقل کرده است و میرزا محمد حوادث جاریه حیات خود را که مصادف با اواخر سلطنت نادر شاه و سلسله زندیه است، به رشته تحریر کشیده و بسیار سند زنده و روشنی است، از حوادث آن روزگار و قسمت مختصری را که می توان تصنیف شمرد. تاریخ سال های معاصر خود مصنف است که آن چه دیده و دانسته سال به سال نوشته است. گفتار دوم که 339 صفحه، مشتمل است بر جغرافیای فارس و ضمنا شرح احوال علما، شعرا، تجار، اعیار و خوانین فارس. گفتار دوم، با ارزش تر از گفتار اول است، زیرا اولا بیشتر آن گفتار تصنیف است که در اثر زحمت و ابتکار خود مصنف تهیه شده و بنابراین نسخه منحصر به فرد است. ثانیا با فقدان وسایل علمی تألیف و تهیه چنین کتابی بسیار مشکل بوده و مخصوصا تهیه نقشه فارس و تعیین عرض و طول جغرافیایی بدون آن که از نقشه های خارجی کپی کرده باشد و خود مصنف به طوری که می نویسد، به همه جا سفر کرده و به عین و مشاهده نقشه فارس را ترسیم کرده است و نقشه کوچکی نیز از فارس در متن کتاب جا داده است. قسمت اول گفتار دوم، تحت عنوان مقدمات علمیه است و مصنف سعی کرده، مقدمات علمیه جغرافیا، هیئت، کرویت زمین، خط استوا، دوایر عرضیه، طولیه، علل گرما، سرما، اصطلاحات معموله، شناختن عرض و طول و موقعیت جغرافیائی امکنه و تعیین درجات طولی و عرضی و دوایر فلکیه و غیره را به زبان ساده بیان نماید که هر خواننده درک نماید، ضمنا برای خوش آمد فرهاد میرزا معتمدالدوله که مشوق و مؤید منصف است، از کتاب جام جم فرهاد میرزا، چند شعر از فرهاد میرزا را که راجع به تفاوت درجات طولیه بمیل انگلیسی بوده، نقل کرده است و هر درجه را 96 میل انگلیسی که مساوی با 60 میل جغرافیایی، محسوب داشته است. [ویکی فقه] فارسنامه ناصری (کتاب). «فارسنامه ناصری»، اثر حاج میرزا حسن حسینی شیرازی، مشهور به فسائی در موضوع تاریخچه و موقعیت جغرافیایی فارس به زبان فارسی منتشر شده است. مولف انگیزه تالیف کتاب را چنین ذکر می کند که در سال ۱۲۸۹ ق به تشویق شاهزاده ظل السلطان نقشه فارس را تهیه نموده و در سال ۱۲۹۳ به تشویق شاهزاده معتمدالدوله فرهاد میرزا، فرمان فرمای فارس، آن نقشه را با ذکر تمام دهات و جزایر و چشمه سارها و رودخانه ها و کوه های فارس تکمیل و به ناصرالدین شاه تقدیم می دارد و در سال ۱۲۹۶ دستخطی از طرف ناصرالدین شاه به حاج معتمدالدوله صادر می شود که اکتفا به نقشه نشود و کتابی در جغرافیای فارس نوشته، ضمنا وقایع اتفاقیه هر جایی را به مناسبت محل بنگارد، به این جهت کتاب فارسنامه را به نام ناصرالدین شاه فارس نامه ناصری نامیده است و در سال ۱۳۱۲ و اوایل ۱۳۱۳ موفق به طبع آن شده و در بعضی از نسخ آن اختلافات جزیی در کتابت بعضی از صفحات به چشم می رسد و معلوم می شود، بعضی صفحات دو مرتبه نوشته شده و مجددا به طبع رسیده است. گزارش محتوا کتاب فارس نامه، شامل دو گفتار است. ← گفتار اول مقدمه و متن کتاب به همراه سخنرانی حسن علی حکمت (بخرد) موجود در مجله زبان و ادبیات اسفند ماه، سال ۱۳۴۲ شماره ۳. منبع ...
جملاتی از کاربرد کلمه فارسنامه ناصری
کتاب فارسنامه ناصری آگاهی‌هایی از این بازار و چگونگی ایجاد آن به ما می‌دهد: «ایالت خطه لارستان» در زمان
باغ جنت از جمله باغ‌های دورهٔ قاجار است که در صحرای کشن واقع در سمت غرب شهر شیراز اول جادهٔ بوشهر قرار گرفته‌است. در این باغ سابقاً عمارتی مرغوب از بناهای مشیرالملک صوفی وجود داشت که از بین رفته‌است. مؤلف فارسنامه ناصری دربارهٔ باغ جنت می‌نویسد «باغ جنت از بناهای حاج میرزا ابوالحسن خان مشیر الملک است. در سال هزار و دویست و شصت و اند در صحرای کشن فرسخی مغربی شهر شیراز از حصاری از چینه کشد و انواع درخت‌ها را در آن کاشت و عمارتی لایق در کنار آن بساخت.»
در فارسنامه ناصری دربارهٔ محصولات باغ‌های ایج آمده‌است: «هوایی در کمال اعتدال دارد که میوه‌های گرمسیری مانند گوجه، نارنج و سردسیری مانند شلیل، گیلاس را به نیکویی می‌پروراند. انار ایج [نه تنها] از تمام انارهای فارس، بلکه از انارهای ممالک ایران بهتر است.»
تردیدها در ریشه‌شناسی نام قشقایی زیاداست. قابل‌قبول‌ترین نظر در این‌باره نظری است که نخستین بار توسط واسیلی بارتلد داده‌شده‌است. به نظر بارتلد، نام قشقایی از واژه ترکی قشقا به معنی «اسب پیشانی سفید» آمده‌است. نظر دیگری هم هست که نخستین بار توسط حسن فسایی در فارسنامه ناصری مطرح شده‌است. طبق نظر فسایی نام قشقایی از واژه ترکی قاچماق به معنی «فراری» آمده‌است.
نام این شهر در اصل ایگ بوده‌است که در فارسی باستان معادل قلعه و بارو می‌باشد. علامه دهخدا در خصوص ایگ به نقل از فارسنامه ناصری آورده‌است: