غز

دربارهٔ همبستگی‌های زبان‌شناسی و نژادشناسی اغوزها با دیگر اقوام ترک باورهای گوناگونی وجود دارد. در دائرةالمعارف اسلام دربارهٔ طوایف نه‌گانه اغوز، آمده: غز واژه عربی است که به قبیلهٔ ترکان اوغز گفته می‌شود. ظاهراً قوم بزرگی که در سده ششم میلادی همهٔ قبایل ساکن چین تا دریای سیاه را به‌صورت امپراتوری واحدی از صحرانشینان درآورد، بدین نام خوانده شده‌است. این قوم از طوایف گوناگونی پدید آمده بود که به خاطر اختلافات قومی و گستردگی اراضی با یکدیگر اختلاف بسیار داشته‌اند. مهم‌ترین این طوایف، طوایف نه‌گانه اغوز (تغز اوغز): اغوز، اویرات، آرلاد، جلایر، تاتار، قنقرات، قیات، کرائیت، و مغول بودند.

بود وقت غز ز هر سو مردهٔ و او نداد از بی نیازی گردهٔ

خطبه نکْنند به هر خطه به نام غز ازآنک در خراسان نه خطیب است کنون نه منبر

اسماعیل به گرگان رفت، و در این زمان ارسلان بالو را که سپهسالارش بود به دلیل نفوذ زیادی که پیدا کرده بود، به قتل رساند. اسماعیل با سپاه امیر نصر درگیر شد و شکست خورد. در این نبرد و درگیری، ابوالقاسم سیمجوری و توزتاش به دام سپاه غزنوی افتادند. اسماعیل پس از شکست، مدتی را در نواحی گوناگون سرگردان بود. او به قلمرو ترکان غز رفت و با یاری آن‌ها با ایلک خان درگیر شد و ضربه‌ سختی بر لشکر او وارد کرد.

گمان بردم که غز باشد عروسم چه دانستم که نر باشد عروسم

ور ز عراق وقت را عزم غزای غز کنی از سر چار حد دین شحنهٔ کفر بر گری

گر نیاراید پای تو بدین عزم رکاب غز مدبر بکشد باز عنان تا خاور

سپاه دولت و دیدن اندر آمدست بزین همی به غز نهد روی پشت دولت و دین

اسپیجاب مرز بین دو قبیله ترک اغوز (غز) و قرلق (خَرلُخ) بود؛ چنان‌که قبیله غز در قلمرو مسلمانان، از کرانه دریای خزر تا اسپیجاب و قبیله خرلخ از اسپیجاب تا دره فرغانه می‌زیستند. مردم اسپیجاب، مانند اهالی بلاساغون و تراز به زبان‌های سغدی و ترکی سخن می‌گفتند.

گر ز پی غز و غز قصد خراسان کنی گرد سواران کند چهرهٔ گردون دژم

جز برگه غز و ناز منشین جز فرش نشاط و لهو مسپر

از بهر نخ و نسیج و کم خا بر خویش چو کرم غز تنیدن

تو خواهی بدان غز که تا حشر باشد خراج تو بر ملک سنجر نهاده

نیشابور از اواخر سدهٔ سومهجری ق غز ۲۷۷ ه‍.ق/۹۰۳–۹۱۳ م.