معنی کلمه مؤمن الطاق در دانشنامه اسلامی
نام کامل او محمد بن علی بن نعمان بن ابی طریفه بجلی کوفی صیرفی می باشد. کنیه اش ابوجعفر و لقبش احول و معروف به "مؤمن الطاق" بود که دلیلش را خواهیم گفت. گاهی به جدش نعمان منسوب می شد و به او محمد بن نعمان می گفتند بنابر بعضی اقوال دینی از محبوب ترین اشخاص در نزد امام جعفر صادق (علیه السّلام) به شمار می آمد.
شهرت و قوت علمی
در اواسط قرن دوم ه.ق. در کوفه زندگی می کرد و از علم زیادی برخوردار بوده و متکلمی حاذق و در بحث ها و مناظرات بسیار حاضر جواب بود تا آنجا که محاجه اش با مذاهب انحرافی چون خوارج مشهور و آن طور که در بعضی اخبار آمده در امامت حضرت جعفر الصادق (علیه السّلام) با زید بن علی بن الحسین (علیه السّلام) مناظره ها کرد و او را ملزم گردانید.
خبرگی در کسب
وی در "طاق المحامل" شهر کوفه دکان صیرفی داشت و به همین جهت در بین عده ای به طاقی و صاحب الطاق و مومن الطاق و گاهی هم به شاه طاق لقب گرفته بود. و از آن جهت که در کارش بسیار خبرگی داشت و هر چیز تقلبی را که کسی نمی شناخت او تشخیص می داد به او شیطان طاق هم می گفتند. روزی پول قلابی پیدا شد که ظاهرش چیزی معلوم نبود اما چون به او دادند فهمید و آن را شناخت. از این رو مخالفینش به او شیطان الطاق لقب دادند.
مناظره با ابوحنیفه
...
[ویکی شیعه] محمّد بن علی بن نعمان بی أبی طریفة بجلی کوفی(درگذشت ۱۶۰یا پس ۱۸۰ق) ملقب به مؤمن الطاق، از اصحاب امام صادق(ع) و متکلمان شیعه در قرن دوم قمری. وی در کلام و فقه تبحر داشت و با مخالفان شیعه مانند ابوحنیفه مناظره می کرد. برخی مخالفان، عقائد غیر توحیدی و فرقه نعمانیه را به او نسبت داده اند. علمای شیعه با رد این اتهامات وی را مدح و توثیق کرده اند. وی روایاتی را بی واسطه از امام صادق(ع) و با واسطه از امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) نقل کرده است.
از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست اما تاریخ درگذشتش را سال ۱۶۰ق یا پس از ۱۸۰ق دانسته اند.نام پدرش علی است اما گاهی به اعتبار انتساب به جدش نعمان، او را محمد بن نعمان نیز می گفتند. کنیه وی ابو جعفر است و القابش احول و طاقی و صاحب طاق و شاه طاق است. این لقب بدین خاطر بود که وی در طاق المحامل کوفه دکان صرافی داشت. البته از آن جهت که در کار صرافی خبرگی داشت و می توانست پول اصل را از تقلبی تشخیص دهد به او شیطان طاق می گفتند. گفته شده است چون در مناظره ای بر ابوحنیفه پیروز شد، ابوحنیفه نخستین کسی بود که او را شیطان طاق نامید. و چون هشام بن حکم این را شنید، نخستین کسی بود که او را مؤمن طاق نامید.
مومن الطاق متکلمی حاذق بود و از قدرت بالایی در مناظره برخوردار بود آنقدر که امام صادق او را برای انجام مناظرات کلامی به مناظرات می فرستاد. در متون کلامی مناظرات وی با ابوحنیفه ، زید بن علی بن حسین، ابن ابی خدره، ضحاک شادی از خوارج و ابن ابی العوجاء و... ثبت شده است.
[ویکی اهل البیت] کلیدواژه: یاران امام صادق علیه السلام، محمد بن علی بن نعمان
مومن الطاق از شاگردان برجسته امام صادق علیه السلام و امام موسی کاظم علیه السلام بوده است که در اواسط قرن دوم ه.ق در کوفه زندگی می کرد.
مومن الطاق لقب محمد بن علی بن نعمان کوفی مکنی به ابوجعفر است که گاهی به جدش نعمان منسوب می شد و به او محمد بن نعمان می گفتند. نظر به این که او مغازه ای در محل طاق المحامل کوفه داشت، به مؤمن الطاق معروف گردید.
بنابر بعضی اقوال از محبوب ترین اشخاص در نزد امام جعفرصادق علیه السلام به شمار می آمد و متکلمی بسیار حاضر جواب بود تا آنجا که محاجه اش با مذاهب انحرافی چون خوارج مشهور است و آن طور که در بعضی اخبار آمده در امامت حضرت جعفرالصادق علیه السلام با زید بن علی بن الحسین علیه السلام مناظره ها کرد و او را ملزم گردانید و مکالمات او با ابوحنیفه معروف است.
بعضی از تالیفات او از این قرار است:
گفته شده مخالفین او را (شیطان الطاق) می گفتند، دکانی داشت در کوفه در موضعی معروف به طاق المحامل و در زمان او پول قلبی (تقلبی) پیدا شده بود. که کسی نمی شناخت به ملاحظه آن که باطن آن پول ها قلب بود نه ظاهرش لکن بدست او که می دادند می فهمید و بیرون می آورد قلب آن را از این جهت مخالفین او را شیطان الطاق گفتند.
روزی ابوحنیفه به وی گفت که شما شیعیان اعتقاد به رجعت دارید؟ گفت: بلی، گفت: پس پانصد اشرفی (درهم) به من قرض بده و در رجعت که به دنیا برگشتم از من بگیر، ابوجعفر فرمود: از برای من ضامنی بیاور که چون به دنیا برمی گردی به صورت انسان برگردی تا من پول بدهم؛ زیرا که می ترسم به صورت بوزینه برگردی و من نتوانم از تو وجه خود را دریافت نمایم.
و هم روایت شده که چون حضرت امام صادق علیه السلام رحلت فرمود، ابوحنیفه به مؤمن الطاق گفت: یا اباجعفر! امام تو وفات کرد، مؤمن گفت: «لکِن امامُکَ مِنَ المُنْظَرین اِلی یَوْمِ الْوَقْتِ المَعْلُومِ؛ اگر امام من وفات نمود. امام تو شیطان نمی میرد تا وقت معلوم».