للقوم

پرذوق، چون صراحی بنشین، اگر نشینی کن کالقدح مذیقا للقوم فی‌القیام

قال مجاهد: کان مؤمنا وحده و النّاس کلّهم کفار. و فی الخبر انّه کان یقول زمانئذ اللّهم انّک واحد فی السّماء و انا واحد فی الارض اعبدک. و قیل الامّة الامام یؤتم به. ابراهیم (ع) پیشوای شریعت بود و مقتدای خلیقت بود او را امّة خواند از بس که در وی خصلتهای خیر مجتمع بود یعنی که او بجای امّتی است، چندان طاعت و عبادت و خصال خیر که در امّتی جمع شود در وی تنها جمع بود از این جهت او را امّت خواند. و قیل سمّی امة لانّه انفرد فی دهره بالتّوحید، کما قال (ص) فی قسّ بن ساعدة یحشر یوم القیامة امّة. و در قرآن امّتست بمعنی حین، کقوله: «وَ ادَّکَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ» ای بعد حین، و امّتست بمعنی دین، کقوله: «إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلی‌ أُمَّةٍ» ای علی دین، و الاصل انّه یقال للقوم یجتمعون علی دین واحد: امّة فیقام الامّة مقام الدّین، و لهذا قیل للمسلمین امّة محمّد (ص) لانّهم علی امر واحد، و قال تعالی: «وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً» ای مجتمعة علی دین و شریعة، و قال: «لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً واحِدَةً» ای مجتمعة علی دین الاسلام... ثمّ قال: «قانِتاً لِلَّهِ» ای مطیعا للَّه قائما بجمیع امر اللَّه عزّ و جل. معنی قنوت طاعت است یعنی ایستاده خدای را بفرمان برداری، و اصل قنوت در لغت قیام است یعنی ایستادن بپای. از مصطفی (ص) پرسیدند که: ایّ الصلاة افضل؟ کدام نماز فاضل‌تر و نیکوتر؟ گفت: طول القنوت‌، ای طول القیام آن نماز که قیام او درازتر و تمامتر، جای دیگر گفت: «أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیْلِ» یعنی امّن هو مصلّ، نماز را قنوت نام کرد از بهر آنک قیام در آن فرضست و رکن، و دعا را قنوت گویند از بهر آنک ایستاده خوانند.