معنی کلمه عبدالغفارخان نجم الدوله در دانشنامه اسلامی
پدر وی ملا علی محمد اصفهانی ، از اجله فضلای دوران و از زمره مفاخر علمی مسلم شهر اصفهان بلکه ایران محسوب می شد. عبدالغفارخان علوم مرسوم زمان ، به ویژه کل ریاضیات و هیئت قدیم را نزد پدر آموخت و آن گاه به همراه وی به تهران نقل مکان کرد. در آن ایام وی در زمره شاگردان دارالفنون درآمد و با علوم جدید، به خصوص ریاضیات آشنا شد و بر اثر تماس با معلمان فرنگی مدرسه، با زبان های خارجی، به ویژه زبان فرانسه ، آشنایی کافی یافت. دوران تعلم وی در دارالفنون چندان طولانی نبود. به نوشته خود وی هنوز به بیست سالگی نرسیده بود که به تدریس ریاضیات مشغول شد و سمت معلم کل علوم ریاضی دارالفنون بدو محول شد. عبدالغفار برای رفع نارسایی و کمبود کتاب های درسی به خصوص در زمینه علوم و معارف جدید به فکر تالیف متون درسی افتاد و بدین منظور برای تنظیم مراتب تحصیل هر علم که درس می گفت، کتابی در زمینه آن تالیف کرد و ضمنا به نگارش چند کتاب غیر درسی نیز پرداخت. این کتاب ها طیف وسیعی از علوم و فنون مختلف از حساب ، هندسه ، جبر و مثلثات گرفته تا هیئت، جغرافیا ، نقشه برداری و... را در برمی گرفت. از این رو جای شگفتی نیست که برخی از تذکره نویسان عهد ناصری از وی به عنوان نیوتن عصر و ارشمیدس عهد یاد می کنند. وی در سال ۱۲۹۰ ق ملقب به نجم الملک شد که با منصب منجم باشیگری مخصوص دربار همایون و طبع تقویم به حکم شاه مختص او گردید و سپس در سال ۱۳۱۳ ق لقب نجم الدوله یافت.
خدمات علمی و عمرانی
وی در طول زندگی خود منشا انواع خدمات علمی و عمرانی ارزنده گردیده که از آن جمله عبارتند از: ۱. استخراج تقویم رسمی کشور ۲. تطبیق سال های هجری قمری و میلادی. ۳. نقشه برداری از شهرها و راه ها ۴. انجام نخستین سرشماری جمعیت تهران در زمان ناصرالدین شاه به سال ۱۲۸۴ ق و...
آثار
۱. حل ما لاینحل ۲. کفایه الحساب ۳. جداول لگاریتم ۴. علم جغرافیا ۵. اصول علم جغرافی ۶. طبیعی و سیاسی ۷. فروع علم جغرافیا ۸. بدایة النجوم ۹. نهایة الحساب ۱۰. قانون ناصری ۱۱. سفرنامه خوزستان و... وی در جمادی الاولی ۱۳۲۶ ق درگذشت.
عناوین مرتبط
...