[ویکی الکتاب] معنی عَبَثاً: بیهوده - کاری که هیچ نتیجه و غایتی بر آن مترتب نمیشود . ریشه کلمه: عبث (۲ بار) بی غرض. آن بر وزن فلس به معنی خلط است «عبث الشیء خلطه به» و بر وزن فرس به معنی بازی، شوخی و ارتکاب کار غیر معلوم الفایده یا بیفایده صحیح است (اقرب الموارد). . آیا پنداشتید که شما را بی غرض آفریدیم و به سوی ما برگردانده نمیشوید . آیا بر هر بلندی ساختمانی بعبث میسازید بی آن که غرض صحیحی در نظر داشته باشید؟! در نهج البلاغه حکمت 78 فرموده: «وَ لَمْ یُنْزِلِ الْکِتابِ لِلْعِبادِ عَبَثاً» کتاب را ببندگان بی غرض نازل نفرموده. از این کلمه دودفعه بیشتر در کلام اللّه یافته نیست.
جملاتی از کاربرد کلمه عبثا
ذلک قوله إِنَّا أَرْسَلْناکَ بِالْحَقِّ ای لم نرسلک عبثا بل ارسلناک بالحقّ میگوید نه بازی‌گری بود این فرستادن ما ترا یا محمد، بلکه کاری را بود که حق است و بودنی، این همچنانست که جای دیگر گفت: وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما لاعِبِینَ ما خَلَقْناهُما إِلَّا بِالْحَقِّ جای دیگر گفت. أَ یَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَنْ یُتْرَکَ سُدیً، أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ این همه از یک بابست و سیاق آن بر یک معنی. و گفته‌اند إِنَّا أَرْسَلْناکَ بِالْحَقِّ ای مع الحق، و الحق هو القرآن کقوله بَلْ کَذَّبُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جاءَهُمْ و قیل هو دین الاسلام کقوله وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ و قیل معناه الصدق کقوله و یستنبئونک أحق هو معنی آنست که ترا با قرآن و با دین اسلام و براستی فرستادیم.
نَزَّلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ الایة ای بالعدل، لم ینزله باطلا عبثا بغیر شی‌ء کقوله: لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ. میگوید این قرآن که فرو فرستاد، بعدل فرستاد، و براستی و درستی، نه بباطل، که باطل را در آن گنجایی نه! و بازی و محال را در آن جای نه! و قیل: بِالْحَقِّ ای بما حقّ فی کتبه من إنزاله علیک» گفت فرو فرستاد بر تو قرآن بدان که درست گشته بود در کتب پیشینه که این کتاب بتو خواهیم داد.