معنی کلمه سرعت و بطی در دانشنامه اسلامی
معانی زیادی برای سرعت ذکر شده است که عبارتند از: ا) جریان، سیلان و گذرایی. این مفهوم از ویژگی های همه حرکات به شمار می رود. ب) مفهومی که از نسبت مسافت حرکت به زمان به دست می آید. مثل اینکه گفته می شود؛ اتومبیل با سرعت هشتاد کیلومتر در ساعت حرکت می کند. ج) تند شدن حرکت یا همان شتاب؛ طبق این معنا، حرکت بر سه نوع می باشد که عبارتند از: حرکت تند شوند، کند شونده و یکنواخت. د) طی مسافت زیاد در زمان کم که سرعت خوانده می شود و بطی که عبارتست از طی مسافت کم در زمان زیاد و محل بحث در فلسفه همین معنای اخیر است.
بررسی مفاهیم سرعت و بطی
این دو مفهوم از اموری هستند که هیج حرکتی از آنها منفک نیست. اینها از مفاهیم اضافی هستند که از مقایسه حرکات با یکدیگر به دست می آید. بدین صورت که در یک مسافت که دو حرکت سریع و کند داشته باشیم، اگر مسافت هر دو حرکت یکسان باشد، زمانی که هر یک از حرکتهای مذکور طی نموده اند با یکدیگر متفاوت است و زمان حرکت سریع کمتر خواهد بود و اگر زمانی که هر دو طی نموده اند یکسان باشد، حتما مسافت آنها با یکدیگر متفاوت خواهد بود. دلیل اینکه این دو مفهوم از اوصاف اضافی هستند این است که تا حرکتی را با حرکت دیگری مقایسه نکنیم، این اوصاف به دست نخواهد آمد و حقیقت امر این است که صفت ثابت و وقعی حرکت، همان سرعت است و لاغیر. سرعت نیز همان حالت مرور و گذرایی است که در هر حرکتی و جود دارد. اما چون این حالت گذرایی در حرکات گوناگون هست، برخی از مصادیق آن، با برخی دیگر مقایسه می شود و از اینجا مفهوم سرعت و بطی نسبی به دست می آید. پس سریع، مفهومی است مساوق با حرکت؛ با آنکه حرکت به سریع و بطیئ تقسم می شود مانند وحدت که از طرفی مساوق با و جود است و از طرف دیگر موجود به واحد وکثیر تقسیم می شود.
دیدگاه ملاصدرا
در مقابل این نظر، ملاصدرا با نفی تقابل تضایف و تناقض به این نتیجه می رسد که رابطه این دو، از نوع تضاد است. وی می نویسد: تقابل میان این دو، تضایف نیست؛ زیرا متضایفان، در وجود ذهنی و حارجی، با یکدیگر ملازم هستند و از هم جدا نمی شوند در حالی که سرعت و بطی، نه در وجود ذهنی و نه در وجود خارجی ملازم با هم نیستند و بدون هم نیز می توانند موجود شوند. از نوع تناقض هم نیست؛ زیرا حرکت سریع و بطئ اگر زمانشان مساوی باشد، مسافت حرکت یکی بیشتر خواهد بود و اگر در مسافت یکسان باشند، زمان حرکت یکی کمتر خواهد بود. پس یکی از نظر مسافت نقصان دارد و یکی از نظر زمان و نمی توان یکی را بخصوصه عدمی قرار داد و دیگری را وجودی. ایراد این کلام این است که حکما در تضاد شرط کرده اند که میان دو طرف نهایت اختلاف باشد ولی این شرط در سرعت و بطی محقق نیست؛ زیرا هر حرکت سریعی که فرض شود سریعتر از آن نیز متصور است و همینطور هر حرکت آرام و کند که باشد از آن کندتر هم متصور است.
علت کندی حرکت
...