ردالعجز علی الصدر
معنی کلمه ردالعجز علی الصدر در فرهنگ فارسی
معنی کلمه ردالعجز علی الصدر در دانشنامه آزاد فارسی
در اصطلاح ادبی صنعتی است که در آن معمولاً کلمۀ آخر بیت را در اول آن به همان صورت یا به صورت متجانس و مشابه بیاورند. مثل آوردن کلمۀ آدمی در آغاز و پایان بیت حافظ. «آدمی در عالم خاکی نمی آید به دست/عالمی دیگر بباید ساخت و ز نو آدمی». براساس آنچه که در علم عروض می آید در هر بیت رکن اول مصراع اول را صدر و رکن آخرش را عروض، رکن اول مصراع دوم را ابتدا و جزء آخرش را ضرب و عَجُز می گویند. بنابراین «ردّالعجز علی الصدر» تکرار کلمۀ آخر هر بیت (عجز) در آغاز همان بیت (صدر) است. در کتاب های بدیع چندین شکل از این صنعت ذکر شده که معمول ترین حالت همان طور که گفتیم آمدن کلمۀ آخر در ابتدای بیت است. ممکن است کلمۀ آخر بیت در انتهای مصراع اول یا ابتدای مصراع دوم یا حالت های دیگر قرار بگیرد. بسیاری از کتاب های بدیع مانند ترجمان البلاغۀ رادویانی، حدایق السحر رشید وطواط و ... شش مورد از این صنعت را برشمرده اند. شمس قیس رازی در المعجم فی معاییر اشعار العجم نام این صنعت را ردّ الصدر اِلی العجز دانسته است. وی با جابه جاکردن حرف «اِلی» به جای «عَلی» جای صدر و عجز را در نام این صنعت برعکس نموده است. قدیمی ترین کتاب بدیعی که در این باب سخن گفته کتاب البدیع ابن معتز است. ابن معتز این صنعت را «ردّالاَعجاز علی ما تقدّم ها» نامیده و البته این نام دقیق تر است، زیرا تنها در یک قسم از اقسام این صنعت عَجُز دقیقاً در صدر می آید: ضمناً ابن معتز این صنعت را سه قسم دانسته است: ۱. آوردن کلمۀ عجز در پایان مصراع اول؛ ۲. آوردن کلمۀ عجز در آغاز مصراع اول؛ ۳. آوردن کلمۀ عجز در بخشی از عبارت. تفاوت در محل قرارگرفتن در نوع سوم و این که معنای کلمه عیناً یکی باشد یا دو کلمۀ متجانس باشند و دیگر آن که عین کلمه تکرار شود یا مشتقات آن، سبب پدیدآمدن اقسام دیگری شده و تعداد اقسام این صنعت را شش قسم دانسته اند.
جملاتی از کاربرد کلمه ردالعجز علی الصدر
صنعت: ردالعجز علی الصدر