معنی کلمه خط تعلیق در دانشنامه اسلامی
تعلیق در لغت به معنای در آویختن چیزی به چیزی است و اطلاق نام تعلیق به این خط ناشی از پیچیدگی در نگارش حروف و روانی حروف آن است که گویا بر روی کاغذ معلق اند برخی محققان برآن اند که نَسخِ شیوة ایرانی یا خط تحریری که تحت تأثیر خط پهلوی و اوستایی نوشته می شد (پهلوی، زبان و ادبیات) در شکل گیری خط تعلیق مؤثر بوده است.
ویژگیهای خط تعلیق
در تعلیق، علاوه بر متصل نوشتن حروف منفصل، گاه چندین کلمه را پیوسته می نویسند. این شیوه را، که به ضرورت تندنویسی ایجاد شده است، شکستة تعلیق می گویند. نظم و ترتیب و تناسب اجزای حروف و کلمات، که در خطوط دیگر معمول است، در تعلیق و فروع آن (ترسل و دیوانی) رعایت نمی شود؛ چنانکه کلمات و حروف آن یکنواخت نیست و گاه درشت و گاه ریز نوشته می شود. قطِّ (برشِ) قلمِ تعلیق هم بین «تحریف» (ارتفاع بیش تر نیش راستِ قلم از نیشِ چپ) و «مستوی» (قلمی که برش آن تَخت و بین صفر تا ده درجه باشد) است (مانند خط نستعلیق)، و هم «محرّف» (قلمی که زاویة برش آن تُند و در حدود ۳۵ تا ۴۵ درجه باشد) است. حرکات قلم در این خط نرم و تقریباً «دور» (گردش حروف که در دایره های معکوس و مستقیم مانند «ح» و «ق» و گِردی سَرِ «ف» و «ق» و «و» و مانند آن به وجود می آید) است.
کاربرد خط تعلیق
خط تعلیق، در آغاز برای کتابت مراسلات دولتی و تنظیم احکام حکومتی به کار می رفت و کاتبانِ این خط ملزم بودند خطوط دیوانی، چپ (وارونه نویسی)، سیاق و طغرایی را هم خوب بنویسند. این نوع کاربرد و نیز طرز نگارش تعلیق، آن را به «خط ترسل» نیز معروف ساخت.
پیشینه خط تعلیق
...
[ویکی اهل البیت] از قرن پنجم هجری در نسخ تحریری (شیوهٔ ایرانی)، بتدریج دگرگونی هایی پدید آمد و از اواسط قرن هفتم بر اثر تکامل قلم ایرانی خطی بوجود آمد که مقتبس از آن و نیز خط توقیع و رقاع بود و بنام خط تعلیق کمال و رواج یافت. این خط در تحریر کتاب ها و دیوان های شعر یکار می رفت و تا قرن هشتم رو به تکامل رفت.
نیاز به سرعت در نوشتن باعث شد تا پیوستگی حروف و کلمات مجاز شود و خطی بوجود آمد که شکسته تعلیق نامیده شد. این قلم خاص کاتبان دیوان بود که گاهی ”ترسّل“ نیز نامیده شده است. امروزه خطاطان ایرانی با تعلیق کمتر آشنایی دارند. پس از رواج خط تعلیق، عثمانی ها و مصری ها در آن تصرفاتی موافق با سلیقه خود ایجاد کردند و شیوهٔ خود را ”دیوانی“ نامیدند.