خط ریحان. [ خ َطْ طِ رِ ] ( ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) یکی از اقسام خطوط مشهور بین متأخرین است و آنها عبارتند از: ثلث ، نسخ ، تعلیق ، ریحان ، محقق ، رقاع ، نستعلیق و دیوانی. ( از کشف الظنون در عنوان «علم الخط» ). آنرا خط جلی نیز می گویند. ( از ناظم الاطباء ). در این خط در عوض حروفش اقسام گلها نگاهدارندو آنرا خط گلزار گویند. ( غیاث اللغات ) : همیشه تا ببهاران هوا بصفحه باغ هزار نقش نگارد ز خط ریحانی .حافظ ( قصاید ).|| کنایه از خطی است که تازه از رخسار نوجوانان دمد. ( از لغت محلی شوشتر نسخه خطی ).
معنی کلمه خط ریحان در فرهنگ فارسی
یکی از اقسام خطوط مشهور بین متاخرین است و آنها عبارتند از ثلث و نسخ و تعلیق و ریحان و محقق و رقاع و نستعلیق و دیوانی آنرا خط جلی نیز می گویند .
معنی کلمه خط ریحان در دانشنامه اسلامی
[ویکی اهل البیت] خط ریحان مشتق از خط محقق و کاربردی شبیه خط محقق دارد. خطی است ظریف و کوچک اندام و تمام ویژگیهای خط محقق را دارد ولی ظریف تر است و به همین جهت آن را به گل و برگ و ریحان تشبیه کرده اند. این خط برای سهولت و روانی در نگارش ابداع شده است و خواسته اند سبک و روش محقق را در خلاصه نویسی و ریز نویسی بکار برده باشند. لذا خط ریحان تمام خصوصیات محقق را با اندام خردتر داراست. الف ها و حرکات در ریحان کوتاه تر از محقق است . برخی بر این عقیده هستند که، این خط از ابداعات علی ابن عبیدالله ریحانی است و به همین دلیل نام ریحانی گرفته است. برخی نیز آن را به ابن بوّاب نسبت می دهند، زیرا برای این خط و زیباسازی آن تلاش های شایانی کرده است و این خط را کامل کرد. هر دو خط محقق و ریحان از زمان ابن بواب رو به ترقی و رواج بیشتر گذاشت و پیوسته رو به تکامل بود تا به زمان یاقوت و شاگردان او رسیده که در این زمان به اوج خود رسیده بود . تا قرن دهم و یازدهم محقق و ریحان در ممالک اسلامی در نوشتن مصاحف و گاهی دیوان ها به کار می رفته است و از آن پس به تدریج از رواج آن کاسته شد تا امروز که نویسندگان آن کمیاب شده اند. شاید سرّ این رکود به کندی در نوشتن آن ها به ویژه در نوع محقق، و صرف وقت زیاد بوده است. چون این دو خط بسیار واضح و زیبا می باشد و خط ریحانی بر بسیاری از خطوط برتری دارد . «محمود یارز» ، مؤلف کتاب مفتاح الکتابات القدیمه ، در این باره نظری دارد :" به مناسبت شباهت بعضی حروف محقق به ثلث کم کم محقق از رواج افتاد و جای خود را به ثلث و ریحانی داد. ریحانی گر چه عمرش از محقق درازتر شد امّا به اندازه ثلث دوام نیافت، پیشتر از این قرآن ها برای خوانا بودن با محقق و ریحانی نوشته شدند، بعدها ریحانی هم برای نوشتن مطالب کوتاه و نوشته های تجملی منحصر گشت."از نمونه های ممتاز کتابت خط ریحان می توان به نسخه ای از قرآن کریم به خط یاقوت مستعصمی اشاره کرد.
جملاتی از کاربرد کلمه خط ریحان
خال مشکین تو از زلف دلاویزترست خط ریحان تو گیرنده تر از قرآن است
هر سر موی تو در کاوش دل مژگان است خط ریحان تو گیرنده تر از قرآن است
گر باد خاک کوی تو سوی چمن برد بر صفحه های گل خط ریحان شود غبار
تا از لب شیرین تو سر زد خط ریحان جوش همه دلسوختگان بر شکر تست
نیست در مغز زمین موج طراوت از محیط این سفال خشک، سیراب از خط ریحان اوست
در شوره زمین تخم فشاند چمن آرا تا آن خط ریحان ز نمکدان تو گل کرد
در دیده آن کس که غبار خط او دید یاقوت چه باشد خط ریحان چه نماید
به آب دیده کنم سبز، خط ریحان را غبار کفر، لباس است حسن ایمان را
آسمان نشناخت موقع ورنه در تحریر فیض بر بیاض صبح ننوشتی خط ریحان شب
محقق از خط ریحان یار رشک برد در آن زمان که نویسد خط غبار انگشت