[ویکی شیعه] خراسان در زمان ساسانیان و اوایل دوره اسلامی، اغلب به منطقه ای بسیار بزرگ اطلاق می شد که نه تنها استانهای فعلی خراسان در ایران، بلکه همه سرزمین های شرقی، از ری و کویر بزرگ تا افغانستان امروزی و حتی تا دره ایندوس علیا و سند یعنی پاکستان امروزی را نیز دربرمی گرفت. امروزه خراسان نام استانی در ایران است که از ۱۳۸۳ش به سه استان (خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی) تقسیم شده است. خراسان بزرگ، ناحیه ای تاریخی منطبق بر قسمت هایی از مشرق ایران، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان و قرقیزستان و نیز نام استانی در ایران است که از ۱۳۸۳ش به سه استان (خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی) تقسیم شده است. در زمان ساسانیان و اوایل دوره اسلامی، خراسان اغلب به منطقه ای بسیار بزرگ اطلاق می شد که نه تنها استان های فعلی خراسان در ایران، بلکه همهٔ سرزمین های شرقی، از ری و کویر بزرگ تا افغانستان امروزی و حتی تا درهٔ ایندوس علیا و سند یعنی پاکستان امروزی را نیز دربرمی گرفت. در برخی دوره ها، علاوه بر این مناطق، ماوراءالنهر و خوارزم یعنی بخشی از جمهوری های ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان نیز جزو خراسان بودند.
جملاتی از کاربرد کلمه خراسان بزرگ
جغرافی‌دانان باستان، ایران را به هشت بخش تقسیم کرده‌اند که خراسان بزرگ شکوفاترین و بزرگ‌ترین قلمرو بوده‌است.
آوانده (آوان: آباد، سرسبز / ده: روستا): قرن چهارم هجری قمری سلطان محمود غزنوی عازم فتح شهرهای غرب خراسان بزرگ شد در دامنه هرده بین نوباغ و اندیِه بقایای تپه قدیمی است موسوم به قمیش تپه که مقر تابستانی و اردوگاه لشکریان سلطان محمود و سلطان مسعود بوده وجود چهار رشته قنات بعلاوه ی رودخانه ای که از کوههای جغتای سرچشمه میگرفت تمامی دشت مقابل هرده را مشروب میکرد اب فراوان و زمینهای حاصلخیز باغهای سرسبز و خرمی را بوجود اورده بود که از خرمی و سرسبزی به سیاهی میزد به این جهت به کشتزارها وباغهای مقابل هرده نوباغ و به محل کنونی روستای اندیه که منطقه مسکونی قدیمی تر افراد بومی این محل بود، آوانده (ده یا روستایِ آباد) می گفتند.
آسباد که برخی آن را نخستین ساخته صنعتی بشر می‌دانند قدمتی به بلندای تاریخ دارد. در پهنه وسیعی از خراسان بزرگ تاریخی از شمال هرات تا جنوب سیستان با بهره‌گیری از بادهای ۱۲۰ روزه، درست در فصلی که مقارن با برداشت غلات است آسبادها به کار می‌افتادند.
پس از مرگ تیمور تمام سرزمین‌هایی که او فتح کرده بود (به استثنای خراسان بزرگ که شامل ماوراءالنهر و بخش بزرگی از افغانستان کنونی و تمامی خراسان کنونی و بخشی از سیستان می‌شد) به‌سرعت از تصرف جانشینان تیمور خارج شد.
سرانجام به علت تمایل مأمون برای واگذاری خراسان به طاهر و همچنین تلاش بی‌وقفهٔ طاهر و اطرافیانش، به خصوص وزیر مأمون، احمد بن ابی‌خالد احول، حکومت خراسان بزرگ و ایالات شرقی در سال ۲۰۵ هجری / ۸۲۱ میلادی به طاهر واگذار شد.
اگر بهند و خراسان بزرگ نام شدست نه زان کم است بزرگیش در حجاز و یمن
سامانیان که با نام امارت سامانیان نیز شناخته می‌شود، دودمانی از امیران ایرانی‌تبار و سنی‌مذهب بودند که از سال ۸۱۹ تا ۹۹۹ میلادی، حدود دو قرن بر بخش‌های بزرگی از ماوراءالنهر (فرارود) با تأیید و مهر خلفای عباسی حکومت کردند. مرکز این حکومت در خراسان بزرگ و فرارود بود و در بزرگ‌ترین گسترهٔ خود در زمان امیر اسماعیل، بر تمام افغانستان کنونی و بخش‌های وسیعی از کشورهای تاجیکستان، ایران، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و پاکستان کنونی فرمان می‌راند.
در استان خراسان شمالی و قسمت‌هایی از خراسان رضوی نیز مناطقی وجود دارند که مردم در آن مناطق به زبان کردی صحبت می‌کنند که از این میان می‌توان به مناطق: نیشابور، قوچان، شیروان، بجنورد، اسفراین، درگز، چناران، فاروج و باجگیران اشاره نمود. کردهای خراسان بنا به روایت تاریخ در زمان شاه عباس از منطقه غرب دریاچه ارومیه به این نواحی برای محافظت از مرزهای ایران کوچ داده شدند و بنا به روایتی دیگر شاه عباس آنان را به خاطر تضعیف سرکشی خان‌های کرمانجی و استفاده از آنان در مقابله با حملات بی‌امان ازبکان به خراسان بزرگ کوچاند.