معنی کلمه خلافت امام علی در دانشنامه اسلامی
برای اثبات خلافت علی بن ابیطالب (علیه السّلام) به آیاتی از قرآن، استدلال شده و از جمله آنها این آیه است: «انما ولیکم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکوة و هم راکعون»یعنی: «ولی امر و صاحب اختیار شما فقط خدا و رسولش و مؤمنان هستند که نماز می خوانند و در حال رکوع، صدقه و زکات می دهند»،
نزول آیه در شان امام علی
مفسرین سنی و شیعی اتفاق دارند که آیه مذکور در شان علی بن ابیطالب نازل شده است و روایات کثیری از عامه و خاصه نیز بر آن دلالت دارد.ابوذر غفاری می گوید: روزی نماز ظهر را با پیغمبر خواندیم سائلی از مردم تقاضای کمک نمود ولی کسی به او چیزی نداد، سائل دستش را به جانب آسمان بلند کرده گفت: خدایا! شاهد باش در مسجد پیغمبر کسی به من چیزی نداد. علی بن ابیطالب در حال رکوع بود با انگشتش به سائل اشاره کرد، او انگشتر را از دست آن حضرت گرفت و رفت.پیغمبر اکرم که جریان را مشاهده می فرمود سرش را به جانب آسمان بلند کرده عرضه داشت: خدایا! برادرم موسی به تو گفت: خدایا! شرح صدری به من عطا کن و کارهایم را آسان گردان و زبان گویایی به من بده تا سخنانم را بفهمند و برادرم هارون را وزیر و کمک من قرار بده، پس وحی نازل شد که ما بازوی تو را به واسطه برادرت محکم می گردانیم و نفوذ و تسلطی به شما عطا خواهیم نمود. خدایا! من هم پیغمبر تو هستم، صدری برایم عطا کن و کارهایم را آسان گردان و علی را وزیر و پشتیبانم قرار بده».ابوذر می گوید: هنوز سخن پیغمبر تمام نشده بود که آیه نازل گشت.
حدیث در کتب اهل سنت
(حدیث مذکور با اندکی اختلاف در الدر المنثور و کتاب غایة المرام نقل شده است.) حدیث از کتب عامه و ۱۹ حدیث از کتب خاصه در شان نزول آیه نقل کرده است. از جمله آیات این آیه است: الیوم یئس الذین کفروا من دینکم فلا تخشوهم و اخشون الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا.یعنی: «کفار امروز از برچیده شدن دستگاه اسلام ناامید شدند پس دیگر از آنان نهراسید ولی از من بترسید. و امروز دین شما را کامل و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را برای شما برگزیدم». ظاهر آیه این است که: قبل از نزول آیه کفار امیدوار بودند که روزی خواهد آمد که دستگاه اسلام بر چیده شود، ولی خداوند متعال به واسطه انجام کاری آنان را برای همیشه از نابودی اسلام مایوس گردانیده و همان کار سبب کمال و استحکام اساس دین بوده است و لابد از امور جزئی مانند جعل حکمی از احکام نبوده بلکه موضوع قابل توجه و مهمی بوده که بقای اسلام مربوط به آن بوده است.
ارتباط آیه قبل با این آیه
...
[ویکی شیعه] خلافت امام علی(ع). خلافت امام علی(ع) دوران حکومت علی بن ابی طالب(ع) به عنوان چهارمین خلیفه مسلمانان است که به مدت حدوداً پنج سال، از ۳۵ تا ۴۰ قمری به طول انجامید. امام(ع) پس از کشته شدن عثمان بن عفان، به خلافت برگزیده شد و بیعت با او به خواست و اصرار مردم در مسجد رخ داد. از نظر شیعیان به خلافت رسیدن امام علی(ع) در سال ۳۵ قمری اجرای دیرهنگام سخن پیامبر(ص) بود که در چند موقعیت، به خصوص در غدیر علی(ع) را به عنوان جانشین خود و امام امت اسلامی برگزیده بود. به خلافت رسیدن امام علی(ع) مخالفت برخی را برانگیخت که باعث بروز جنگ هایی علیه حکومتش شد. امام در امر حکومت داری همواره برقراری عدالت، تقسیم صحیح و به تساوی بیت المال، اجرای کامل احکام دین و برخورد انسانی با تمامی مردم را مدنظر داشت و عمل به آن ها را به کارگزاران خویش توصیه می نمود.
خلافت در آموزه های شیعه، همان ولایت، امامت یا جانشینی پیامبر(ص) در همه امور دنیوی و اخروی است. خلفای رسول الله(ص) در مذهب تشیع، دوازده امام معصوم(ع) از اهل بیت آن حضرت هستند و تنها تفاوتی که با او دارند، این است که وحی بر آنها نازل نمی شود. شیعه به آیات متعدد قرآن و احادیث بسیاری از پیامبر گرامى(ص) در مورد خلافت امیرمؤمنان به عنوان اولین خلیفه جامعه اسلامی پس از رسول خدا استناد می کند و معتقد است که پیامبر خدا بر شخص امام پس از خود تنصیص کرده است.
ولی در عمل پس از رحلت پیامبر اسلام، خلافت به امام علی(ع) نرسید؛ بلکه پس از بیست و پنج سال از وفات پیامبر و خلافت خلفای سه گانه، سرانجام مردم با امام علی به عنوان خلیفه رسول الله بیعت کردند. از نظر شیعیان به خلافت رسیدن امام علی(ع) در سال ۳۵هجری اجرای دیرهنگام قراری بود که طبق آن پیامبر(ص) در چند موقعیت و به خصوص در غدیر ایشان را به عنوان جانشین خود و امام امت اسلامی برگزیده بود. بنابراین از نگاه شیعه، جز دوره کوتاه حکومت امام علی(ع) و امام حسن(ع) خلافت رسمی، عملاً به غیر معصومان رسید و در حدود سیزده قرن اشخاص و خاندان های متعددی در گستره جهان اسلام خود را مصداق خلیفه پیامبر(ص) معرفی کردند.