خاندان قوام

ایل بهارلو در فارس در سال ۱۲۷۵ قمری با سیاست خاندان قوام و حمایت فرهاد میرزا معتمدالدوله برای کم کردن قدرت قشقائیان به جمع ایلات خمسه فارس پیوست، اما بهارلوها با این سیاست و دسیسهٔ حکومت کنار نیامدند. درگیری‌ها با حکومت مرکزی و کشمکش با خاندان قوام سال‌های سال ادامه داشت. هم‌چنین بهارلویان در شورش عشایر فارس در سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۰۹ ش‌ه شرکت داشتند. بهارلوهایی که در همدان ماندند، شهر بهار را بر بقایای قلعه‌بهار (یاز قالا) ساختند.[نیازمند منبع]

در انقلاب مشروطه فارس تبدیل به عرصه آشوب بی‌سابقه دو گروه رقیب، برای تسلط به آن شده بود. در آغاز، در پی حمایت خاندان قوام از سلطنت طلبان، قشقایی‌ها در صف حامیان مشروطه درآمدند. بعدتر که بختیاری‌ها بر تهران تسلط پیدا کردند و قوام در کنار آن‌ها قرار گرفت، صولت الدوله اتحادی ضد بختیاری و ضد قوامی با شیخ خزعل و سردار اشرف والی پشت کوه برقرار کرد که به اتحاد جنوب معروف شد.

نسب خاندان قوام شیرازی به حاج ابراهیم خان کلانتر وزیر کریم‌خان زند بازمی‌گردد. حاج ابراهیم خان کلانتر بر اساس منابع زیادی یهودی بوده‌است. در زمان لطفعلی‌خان زند حاج ابراهیم خان به وی خیانت کرده و موجبات کشته شدن وی و پایان حکومت زندیه را فراهم می‌کند.

رقابت مداوم ایلخانان قشقایی و حکام ایلات خمسه، به‌خصوص در دوران انقلاب مشروطه، عامل بسیاری از حوادث تلخ و ناآرامی‌های فارس بود و آسیب‌های بسیار بر عموم مردم وارد کرد. خاندان قوام‌الملک در این دوران از سران و تفنگچیان ایلات خمسه در جهت اهداف خود استفاده می‌کردند و گاه خان‌های این ایل‌ها برضد خاندان قوام و حکومت شیراز شورش می‌کردند.

ساکنان این محله در قدیم بیشتر کلیمی بوده‌اند. زرتشتیانی نیز در این محله سکونت داشتند. همچنین برخی از مشاهیر تاریخ معاصر ایران مانند خاندان قوام الدوله، خاندان مستوفی، نصیرالدوله بدر تاجر ثروتمند و نخستین وزیر فرهنگ دوره پهلوی، سید حسن مدرس، نماینده مجلس شورای ملی و چهره نامدار مشروطیت در عودلاجان ساکن بودند.

خانهٔ قوام یا باغ نارنجستان قوام، در دورهٔ قاجار محل اقامت حاکم شیراز بود. این عمارت توسط چند نسل از خاندان قوام پی‌ریزی، احداث و تکمیل شد. لقب «نارنجستان» هم از درختان نارنج حیاط این عمارت می‌آید. امروزه این مکان با عنوان موزهٔ نارنجستان در اختیار دانشگاه شیراز قرار دارد. خانهٔ قوام بین سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۸ خورشیدی مورد استفادهٔ مؤسسه آسیایی دانشگاه پهلوی، تحت سرپرستی آرتور اپهام پوپ، ایران‌شناس معروف بود.

باغ ناری در دامنهٔ کوه‌های شمال غربی شیراز واقع شده و در دوران قاجار به وسیلهٔ زکی‌خان نوری مازندرانی احداث شده‌است. در اواخر دوران قاجار این باغ تقریباً از رونق افتاد ولی در سال‌های بعد مجدداً احیاء شد و در آن خیابان‌کشی و درختکاری مفصلی به عمل آمد. عمارت قدیمی باغ که توسط خاندان نوری احداث شده‌بود، بعداً به وسیلهٔ خاندان قوام تعمیراتی در آن صورت گرفت و کلاً از بین رفته‌است. صاحب فارسنامه ناصری دربارهٔ این باغ می‌نویسد «باغ ناری از بناهای زکیخان نوری وزیر سابق فارس است. در میانهٔ باغ تخت و باغ ارم افتاده‌است. عمارتی داشته که رو به خرابی گذاشته‌است. درخت‌های این باغ از طراوت افتاده‌است.» عمارت فعلی باغ ناری جدید در وسط باغ واقع است.