خانات

ایوان چهارم به شدت مذهبی بود و از طرفداران کلیسای ارتدوکس بوده‌است و دستور داد که تمام مخالفان کلیسای روسیه را در استخری از آب یخ بریزند تا همگی زجرکش شوند. در ادامه، او گروهی از قزاق‌ها را به جنگ خانات سیبیر فرستاد و با شکست دادن آنان، سیبری نیز به خاک روسیه پیوست. با این حال، ایوان چهارم از خانات تاتار کریمه شکست سختی خورد و خان تاتار کریمه بی‌وقفه قلمروی او و حتی شهر مسکو را مورد تهدید قرار می‌داد. ایوان در تلاش برای گشودن دروازه‌های غرب و دریای بالتیک به روی روسیه نیز با ناکامی مواجه شد.

اولین کلیسا توسط مسروب ماشتوتس در سده ۵ (میلادی)، ساخته شد و به عنوان یک مرکز معنوی و فرهنگی و مدرسه از آن استفاده می‌شده‌است. تعدادی از کلیساها در اواخر قرن ۱۹ و اوایل سده ۲۰، در زمان امپراتوری روسیه، زمانی که خانات نخجوان و ایروان با یکدیگر ادغام شدند و استانی با مرکزیت شهر ایروان تشکیل دادند، ساخته شده‌اند.

طبق دایره المعارف اسلام قنق "عالی در همه جا" معنا می‌دهد. قبیله قنق در «دیوان الغات الترک» نوشته محمود کاشغری، متعلق به قرن یازدهم میلادی، اولین قبیله در فهرست قبائل اغوز بودند. اما در فهرست تهیه شده توسط رشیدالدین همدانی، در قرن سیزدهم میلادی، قنق آخرین قبیله در فهرست مذکور است. در فهرست طوایف ترکمن (اغوز) که توسط ابوالغازی بهادرخان، مورخ خانات خیوه، که در اثر شجره تراکمه ارائه شده است، از قبیله قنق به عنوان نوادگان دنیز خان یاد شده است. نام قبیله هم به معنای "محترم" آورده شده است.

نویان یا تویان، عنوان مقامات آسیای مرکزی بود که برای اشاره به رهبران نظامی یا غیرنظامی از خاندان اصیل در خانات آسیای مرکزی و در خانات جغتای امپراتوری مغول بکار می رفت. در دوران معاصر، نویان به عنوان یک نام یا نام خانوادگی در آسیا و در سراسر آسیای مرکزی به معنای «ارباب»، «شاهزاده»، «حافظ»، «فرمانده کل» استفاده می‌شود.

ایوان در سال‌های اولیه سلطنت خود با گروهی از اصلاح‌طلبان موسوم به «شورای برگزیده» حکومت کرد و مجمع جدیدی نیز به نام «زمسکی سوبور» را تأسیس کرد. او همچنین در سال ۱۵۵۰ قوانین حقوقی روسیه مورد بازنگری قرار داد و اصلاحاتی از جمله عوامل خودگردانی محلی و همچنین تأسیس اولین ارتش دائمی روسیه به نام سپاه استرلتسی را ارائه کرد. ایوان در چندین نبرد تاتارهای ولگا را شکست داد، خانات قازان و آستراخان را فتح کرد و قلمرو روسیه را به میزان قابل توجهی گسترش داد.

در سدهٔ هفدهم اسفره بخشی از خانات خوقند بود.

احمدشاه که از گسترش دودمان چینگ در چین تا مرزهای شرقی قزاقستان نگران شده‌بود، تلاش کرد خانات مسلمان همسایه و قزاق‌ها را برای متحد کردن و حمله به چین، ظاهراً برای آزادسازی اتباع مسلمان غربی خود متحد کند. احمد شاه تجارت با چین را متوقف کرد و نیروهایش را به کوکند اعزام کرد. با این حال، لشکرکشی‌های او به هند که خزانه‌ دولت را فرسوده می‌کرد و پراکندگی نیروهایش در سراسر آسیای مرکزی، فاقد در اختیار گزاری منابع کافی برای انجام حمله به چین بود. با این حال او فرستادگانی را به پکن برای مذاکرات فرستاد.

اوکک از شهرهای خانات قپچاق (اردوی زرین) بود و در آغاز سدهٔ ۱۴ میلادی از مراکز مهم بازرگانی و سیاسی دشت قپچاق به‌شمار می‌آمد.

میرزا ابوالحسن در سال ۱۸۲۳ به‌عنوان وزیر امور خارجهٔ جدید منصوب شد. وی این سمت را حفظ کرد و تا زمان مرگ فتحعلی‌شاه در سال ۱۸۳۴ در اکثریت تصمیمات مهم سیاست خارجی ایران نقش به‌سزایی داشت. میرزا ابوالحسن از جناحی بود که با جنگ دیگری با روسیه مخالفت کرد و تمایل داشت تحت هر شرایطی از درگیری مسلحانه جلوگیری شود. اما جناح دیگری که مایل به جنگ بودند منجر به آغاز دومین جنگ ایران و روسیه (۱۸۲۸–۱۸۲۶) شد. ایرانیان در جنگ دوم نیز از روس‌ها شکست خوردند و مجبور به امضای عهدنامهٔ ترکمانچای شدند و پذیرفتند که خانات ایروان و نخجوان به روسیه واگذار شود. میرزا ابوالحسن و شاهزاده عباس میرزا بودند که در ۲۸ فوریهٔ ۱۸۲۸ این عهدنامه را به نمایندگی از ایران امضا کردند.

پس از پیوستن خانات ایروان به امپراتوری روسیه در سال ۱۸۲۸، بسیاری از مسلمانان (آذربایجانی‌ها) منطقه را ترک کردند و با ده‌ها هزار نفر از پناهندگان ارمنی از ایران جایگزین شدند.