معنی کلمه دسته عزاداری در دانشنامه عمومی
به باور برخی منابع، دسته های عزاداری اولین بار در اواخر دورهٔ قاجار در ایران شکل گرفتند. برخی محققین شیعه ریشهٔ تاریخی این نوع عزاداری را قدیمی تر، و مربوط به دوران حکومت آل بویه می دانند.
در جلوی دسته معمولاً یک فرد قوی جسمی به نام علم را بلند می کند. بقیهٔ دسته به دنبال این شخص راه می روند و هماهنگ با نوحه خوانی یک نوحه سرا، سینه یا زنجیر می زنند.
عبدالمحمد آیتی معتقد است که نخستین مراسم عزاداری در دوره آل بویه و توسط معزالدوله دیلمی در بغداد شکل گرفته است. ناصرالدین شاه قاجار با الگوگیری از اپراهای اروپایی دستور ایجاد تکیه در تهران را صادر کرد و این به رونق عزاداری، تعزیه و روضه خوانی در ایران انجامید. در دوره پهلوی ( رضاشاه ) ابتدا روضه قدغن شد و سپس سینه زنی و زنجیرزنی نیز به همین ترتیب ممنوع شد و روضه خوانان مجبور به ترک لباس مذهبی شدند. با آغاز حاکمیت محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۲۰، سوگواری ها و فعالیت دسته های مذهبی مجدداً شروع شد
معمولاً دستهٔ عزاداری شامل این اجزا است:
• علمدار: فردی که علم را به دوش می کشد و در جلوی دسته حرکت می کند. در فرهنگ شیعه، این فرد نمایندهٔ ابوالفضل ( علمدار کربلا ) است.
• پرچم دار: عده ای کودک که پرچم ها حاوی شعارها یا ادعیهٔ مذهبی را حمل می کنند.
• زنجیرزنان: مردان و پسرانی هستند که در دو طرف معبر زنجیر می زنند.
• نوحه سرا: یک یا چند نوحه خوان که با صدای بلند ترانه های محزون می خوانند.
• طبال و سنج زن و دهل زن: چند نفر که با نواختن طبل، سنج و دهل، ضرب آهنگ نوحه و سینه زنی را هماهنگ می کنند.
معمولاً دسته های عزاداری به ویژه به هنگام حرکت در کوچه و خیابان دارای نظم و آرایش خاصی هستند. پرچم های سیاه، سبز و قرمز که بر روی آن ها نام حسین ابن علی یا اباالفضل العباس نوشته شده توسط نوجوانان حمل می شود که به آن ها علم گفته می شود. دسته این علم ها از چوب بلند یا نی های بزرگ است به گونه ای که دارای انعطاف هستند و شکسته نمی شوند. پس از آن ها علامت ( علم ) و سینه زنان یا زنجیرنان قرار دارند و بعد هم نوحه خوان حرکت می کند.
