درایه الحدیث

معنی کلمه درایه الحدیث در دانشنامه آزاد فارسی

دِرایَةُ الحَدیث
(یا: مصطلح الحدیث) اصطلاحی در علم حدیث، علمی که در آن قواعد و اصول بررسی حدیث از لحاظ سَنَد (سلسلۀ راویان) و متن (الفاظ حدیث) مورد بحث واقع می شود. فایدۀ آن تشخیص حدیث مقبول از خبر مردود (← حدیث) است. اولین کسی که در این علم کتاب نوشته ابومحمد حسن بن عبدالرحمان بن خلّاد رامهرمزی بوده است. پس از وی، حاکم نیشابوری کتابی به نام معرفة علوم الحدیث پرداخت و از آن تاریخ به بعد آثار بسیاری در این باره تألیف شده است که از مشهورترین آثار شیعی الدرایة اثر شهید ثانی؛ وصول الأخیار الی أصول الاخبار از شیخ عزالدین حسین ابن عبدالصمد؛ نهایة الدرایة اثر سید حسن صدر؛ مقیاس الهدایة تألیف شیخ عبدالله مامقانی است که از مبسوط ترین آثار در این علم است. مهم ترین اصطلاحات این علم (صحیح، حسن، موثق، ضعیف) در مدخل های جداگانه بیان شده است. برخی از اصطلاحات مهم این علم چنین است: «متن»: الفاظ حدیث است که معانی به آن استوار است و از جهت دلالت، به نصّ و ظاهر و مُجمل و مؤوّل تقسیم می شود. «نَصّ»: معنای صریح و آشکاری است که توجیه و تأویل نمی پذیرد در مقابل «ظاهر» که احتمال معنای دیگر نیز در آن هست. «مُسنَد»: حدیثی است که سلسلۀ راویان آن تا معصوم پیوسته و متصل باشد. «مرفوع»: حدیثی را گویند که قول یا فعل یا تقریری را به پیامبر (ص) یا امام (ع) نسبت دهد، خواه سَنَد آن متصل و خواه مقطوع باشد، در مقابل حدیث «موقوف» که از مصاحب معصوم نقل می شود. نیز هرگاه زنجیرۀ سند بریده شده و نام یک یا چند راوی محذوف باشد آن حدیث را «مرفوع» خوانند. این اصطلاح در کتب فقهی رایج تر است. «مشهور»: حدیثی است که عمل به آن بین علمای شیعه رایج باشد، یا آنچه فقط بین محدّثین شایع است، یا در هر طبقه سه نفر آن را روایت کنند که در این صورت مترادف با اصطلاح «مستفیض» است. «معنعن»: حدیثی است که سَنَد آن به صورت «فلان عن فلان عن فلان...» باشد بی آن که نحوۀ روایت از سماع یا اجازه یا قرائت و غیره بیان گردد. چنین سندی در صورت امکان ملاقات هریک از راویان با طبقۀ دیگر و عدم احتمال تدلیس، معتبر است، و حکم مسند و متصل بر آن مترتب است. «مدرَّج»: حدیثی است که در آن غلط و افزودنی نامشخص وارد شده باشد، مثل این که راوی سخنی از خود یا دیگری در متن بگنجاند به طوری که گمان برود آن سخن بخشی از حدیث است، یا حدیثی را که دو سند یا دو متن متفاوت دارد به یک سند نقل کند، یا دو متن متفاوت را به هم درمی آمیزد. همۀ این اقسام، در صورت عمد، حرام و خلاف قواعد حدیث است و حدیث پژوهان چنین عارضه ای را تشخیص می دهند. «مرسل»: حدیثی است که شخص، بی آن که خود از معصوم شنیده باشد، بدون واسطه آن را به معصوم نسبت دهد، یا یک نفر یا بیشتر از سلسلۀ راویان حذف شده باشد، که در فرض دوم به معنی مقطوع یا مرفوع یا معلق خواهد بود. «موقوف»: آن است که سندش به مصاحب معصوم برسد و متوقف بماند. چنین خبری نزد علمای شیعه حجت نیست، و گاه از آن به «اَثَر» تعبیر می کنند. «موضوع»: خبر جعلی را گویند که به معصوم نسبت داده شده باشد. علمای مذاهب گوناگون برای تشخیص احادیث غیرجعلی ضوابطی تعیین و تلاش های بسیار کرده اند. از مهم ترین ضوابطی که در احادیث نیز تصریح شده مقایسۀ مضمون احادیث با قرآن کریم و سنت قطعی پیامبر (ص) است.

معنی کلمه درایه الحدیث در دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] درایة الحدیث. اطلاق مصطلح الحدیث در این دانش به خاطر تبیینی است که از اصطلاحات حدیثی در این دانش انجام گرفته، بخش عمده ای ازمسائل آن را در بر می گیرد.
نخست باید دانست که از دانش مصطلح الحدیث با عناوین دیگر، همچون درایة الحدیث، اصول الحدیث و قواعد الحدیث یاد می شود. به نظر می رسد که اطلاق مصطلح الحدیث در این دانش به خاطر تبیینی است که از اصطلاحات حدیثی در این دانش انجام گرفته، بخش عمده ای ازمسائل آن را در بر می گیرد.
[ویکی شیعه] درایة الحدیث. دِرایَةُ الحدیث از شاخه های علوم حدیثی است. این دانش در گذشته به بررسی مفهوم و سند حدیث می پرداخت ولی در اصطلاح کنونی بیشتر به بررسی سند روایات پرداخته و مفهوم شناسی را به علم «فقه الحدیث» واگذار کرده است. آثار زیادی در این دانش تدوین شده است.
درایه، مصدر ثلاثی مجرد از ریشه «د-ر-ی» به معنای دانستن است؛ البته دانستن و دانشی که به دنبال یک سلسله مقدمات و با نوعی تدبیر: و به شیوه غیر معمول به دست می آید نه از طریق مقدمات معمول. برخی گفته اند درایه نوعی دانستن است که به دنبال شک کردن ایجاد می شود.
[ویکی فقه] اطلاق مصطلح الحدیث در این دانش به خاطر تبیینی است که از اصطلاحات حدیثی در این دانش انجام گرفته، بخش عمده ای ازمسائل آن را در بر می گیرد.
نخست باید دانست که از دانش مصطلح الحدیث با عناوین دیگر، همچون درایة الحدیث، اصول الحدیث و قواعد الحدیث یاد می شود. به نظر می رسد که اطلاق مصطلح الحدیث در این دانش به خاطر تبیینی است که از اصطلاحات حدیثی در این دانش انجام گرفته، بخش عمده ای ازمسائل آن را در بر می گیرد.
معنای درایه
«درایه» در لغت به معنای علم و اطلاع است که به نوع خاصی از علم؛ یعنی دانشی که مسبوق به شک است، یا دانش از روی دقت و توجه اطلاق می شود. چنان که در آیة «ما کنت تدری ما الکتاب و لا الایمان؛ تو نمی دانستی کتاب چیست و ایمان (کدام است؟) » - درایه به همین معنا به کار رفته است. و اطلاق درایة الحدیث بر این علم بدین جهت است که در این دانش تنها به نقل و روایات حدیث توجه نمی شود، بلکه از متن، مقبول یا مردود بودن آن در کنار سند بحث می شود. استاد شانه چی درایة الحدیث را مرادف فقه الحدیث دانسته، آن را دانش فهم لغات و مدالیل احادیث معرفی کرده است. گرچه واژه درایة خاطر معنای لغوی و نیز کاربردش در برخی روایات همان مفهوم فقه الحدیث؛ یعنی دانش فهم مدالیل روایات را به دست می دهد، اما کاربرد اصطلاحی آن از آغاز تا کنون برابر با مصطلح الحدیث است که دانشی است در عرض دانش فقه الحدیث. در روایتی از امام صادق (علیه السّلام) چنین آمده است: «حدیث تدریه خیر من الف ترویه؛ فهم معنای یک حدیث، بهتر از نقل و روایت هزار حدیث است».
اصطلاحات و وجه تسمیه
قابل ذکر است عنوانی که استاد شانه چی برای کتاب خود برگزیده؛ یعنی درایة الحدیث با آنچه ایشان مدعی شده ناسازگار است؛ زیرا در این کتاب تماما مباحث مصطلح الحدیث آمده است. و اطلاق اصول الحدیث بر این دانش بدان جهت است که در آن از قوانین برخورد با سند و متن روایات سخن به میان می آید؛ مثلا پذیرفته بودن روایات صحیح و مردود بودن روایات ضعیف از جمله دست آوردهای این دانش است که به منزله قوانینی برای چگونگی برخورد با روایات فقهی و شیوه استنباط عمل می کند. اطلاق قواعد الحدیث نیز ناظر به همین نکته است. بهترین شاهد برای اثبات متعارف بودن چهار اصطلاح : مصطلح الحدیث، درایة الحدیث و قواعد الحدیث عناوینی است که پدیدآوردندگان آثار صحیحی برای کتاب های خود که موضوع آنها یکی است، برگزیده اند. به عنوان مثال بزرگانی هم چون شهید ثانی نام کتاب خود را، «الرعایة فی علم الدرایة، (آیة الله سبحانی معتقد است نام این کتاب: «البدایة فی علم الدرایة» می باشد. )شیخ بهاءالدین عاملی «الوجیزةفی علم الدرایة» و علامه مامقانی «مقباس الهدایة فی علم الدرایة» نامیده و استاد شانه چی برای کتاب خود عنوان «درایة الحدیث» را برگزیده است. در این کتابها از عنوان «داریة الحدیث» استفاده شده است.دکتر صبحی صالح نام کتابش را «علوم الحدیث و مصطلحه» گذاشته و مقصود از مصطلح الحدیث در کتاب او همین دانش است. ابن دقیق (م۷۰۲ هـ) کتاب خود را «الاقتراح فی بیان الاصطلاح»، شمس الدین ذهبی (م۶۷۳هـ) کتاب خود را «الموقطه فی علم مصطلح الحدیث» نامیده و ابن حجر عسقلانی (م ۸۵۲) عنوان «نخبة الفکر فی مصطلح الحدیث اهل الاثر» را برای کتاب خود برگزیده است. در این آثار عنوان: «مصطلح الحدیث» به کار رفته است.
عناوین مرتبط
...
[ویکی شیعه] دِرایَةُ الحدیث از شاخه های علوم حدیثی است. این دانش در گذشته به بررسی مفهوم و سند حدیث می پرداخت ولی در اصطلاح کنونی بیشتر به بررسی سند روایات پرداخته و مفهوم شناسی را به علم «فقه الحدیث» واگذار کرده است. آثار زیادی در این دانش تدوین شده است.
درایه، مصدر ثلاثی مجرد از ریشه «د-ر-ی» به معنای دانستن است؛ البته دانستن و دانشی که به دنبال یک سلسله مقدمات و با نوعی تدبیر: و به شیوه غیر معمول به دست می آید نه از طریق مقدمات معمول. برخی گفته اند درایه نوعی دانستن است که به دنبال شک کردن ایجاد می شود.
در احادیث شیعه، واژه درایه به معنای فهم حدیث و در مقابل روایه به معنای نقل و روایت حدیث به کار رفته است. در این احادیث بر لزوم فهم حدیث، برتری فهم بر نقل و اندک بودن فهم کنندگان در مقایسه با نقل کنندگان تأکید شده است. از این رو به بیان برخی پژوهشگران، معنای اصطلاح درایة الحدیث همان معنایی بوده است که امروزه از اصطلاح فقه الحدیث دریافت می شود.
[ویکی نور] «درایة الحدیث» از آثار حدیث شناس معاصر حجةالاسلام کاظم مدیر شانه چی (1306- 1381ش) است که در آن، پیدایش و صدور حدیث و تاریخ تدوین و ضبط حدیث در میان شیعه و سنی و علل جعل حدیث و معانی اصطلاحات فراوان حدیث و تقسیمات گوناگون آن را به صورت مستند توضیح داده است.
کتاب حاضر از مقدمه نویسنده و متن اصلی تشکیل شده که در ضمن عناوین متعددی ارائه شده است. نویسنده متنهای متعددی به زبان عربی از عبارات دانشمندان اسلامی در زمینه تعاریف علمی اصطلاحات حدیثی و ... در سراسر کتاب آورده و از تعداد قابل توجهی از منابع مهمّ و آثار علمی اندیشمندان اسلامی -قدیم و معاصر- برای تولید اثر حاضر بهره برده است. شیوه نویسنده در این اثر، آموزشی است و به مباحث رایج و متداول در این علم پرداخته است.
درباره محتوای این اثر، گفتنی ها فراوان است از جمله:
1. نویسنده با بیان اینکه متواتر به متواتر لفظی، معنوی و اجمالی تقسیم شده، افزوده است: تواتر اجمالی عبارت از علم اجمالی به صحت یکی از چند حدیثی است که در یک موضوع وارد شده است؛ مانند: اخبار مختلفی که برای حجیت خبر واحد استشهاد شده که گرچه در یکان یکان آنها می توان خدشه کرد ولی صدور یکی از آن جمع، به تواتر اجمالی ثابت است. نویسنده در پایان چنین اظهار نظر کرده است: می توان گفت که برگشت تواتر اجمالی نیز به همان قدر مشترک مفاد چند خبر است که تواتر معنوی می نامند .
2. نویسنده در مورد حدیث ناسخ و منسوخ چنین گفته است: ناسخ حدیثی است که حکم شرعی ثابتی را ذکر می کند که در قرآن یا حدیث دیگری آمده و منسوخ به عکس آن، یعنی حدیثی است که حکمی را دربردارد که توسط حدیث ناسخ برداشته شده است . نویسنده در اینجا به مثالی اشاره می کند که مورد مناقشه است: وی چنین می نویسد که حدیث نبوی «أفطر الحاجم و المحجوم» به حدیث «احتجم رسول الله(ص) و هو صائمٌ» نسخ شده است! عبدالهادی مسعودی در کتاب روش فهم حدیث این مطلب را مستدل مورد بحث قرار داده و چنین نتیجه گرفته است: «به روشنی دیده می شود که سبب شکستن روزه دروغ بستن بر پیامبر خدا بوده است که خود از مفطرات مستقل و قطعی روزه است. از این رو سخن پیامبر(ص) ناظر به همان دو تن بوده است نه سایر حجامتگران» .

جملاتی از کاربرد کلمه درایه الحدیث

البدایة فی علم الدرایة نام کتابی است از زین الدین ابن علی عاملی معروف به شهید ثانی (متوفی ۹۶۵ هق) که در علم درایه الحدیث تألیف شده‌است.