قاسم انوار. [ س ِ م ِ اَن ْ ] ( اِخ ) سید علی بن نصربن هارون بن ابوالقاسم حسینی یا موسوی تبریزی ملقب به معین الدین یا صفی الدین و متخلص به قاسم و مشهور به قاسمی و شاه قاسم ، عارفی است فاضل و شاعری است ماهر از اکابر صوفیه و عرفای قرن نهم هجری که در اصول طریقت و سیر و سلوک دست ارادت به سلطان صدرالدین موسی بن شیخ صفی الدین سید اسحاق اردبیلی جد سلاطین صفویه داده و در خدمت آن پیر روشن ضمیر ریاضات بسیاری کشیده و هم از طرف او به قاسم الانوار ملقب گردیده و صحبت شاه نعمت اﷲ ولی ماهانی را نیز دریافته و در قزوین و سمرقند و گیلان و هرات و خراسان سیاحتها کرده و در هرات به ارشاد عباد آغازیده و محل توجه عامه گردیده و نفوذ بسیار داشته و به همین جهت شاهرخ میرزا به هراس افتاده و صلاح شاه را در بیرون شدن قاسم از هرات دیدند. قاسم مدتی در بلخ و سمرقند روزگار گذرانید و مشمول عنایت الغبیک گردید و سرانجام در اثنای مراجعت به وطن خود در قریه خرجرد یا قصبه لنکر جام از توابع نیشابور به مناسبت لطافت آب و هوا اقامت کرد و به سال 835 یا 837 یا 838 هَ. ق. در همانجا وفات یافت و در اواخر قرن نهم به امر امیرعلی شیرنوائی عمارتی زیبا بر قبر وی بنا کردند. وی تألیفاتی دارد. او راست : 1- انیس العاشقین. این کتاب مثنوی فارسی است. 2- تذکرة الاولیاء یا مقامات العارفین و این نیز مثنوی است. 3- دیوان شعر مشتمل بر غزلیات و قطعات و رباعیات و این دیوانی است نیکو و بیشتر آن در تصوف و نصیحت است و یک نسخه خطی آن به ضمیمه دیوان حافظ به شماره 202 و یک نسخه دیگر که علاوه بر غزلیات و قطعات و رباعیات او شامل دو مثنوی مذکور هم هست و در حاشیه دیوان کمال خجندی از اول تا آخر نوشته شده اند به شماره 266 در کتابخانه مدرسه سپهسالار جدید تهران موجود است. این اشعار از اوست : از هرطرفی چهره گشائی که منم در هر صفتی جلوه گر آئی که منم با اینهمه گه گاه غلط می افتم نادان کس و بله روستائی که منم.نمیتوان خبری داد از حقیقت دوست ولی بروی حقیقت حقیقت همه اوست.از مسجد و میخانه وزکعبه و بتخانه مقصودخدا عشق است باقی همه افسانه.درملک عاشقی که دو عالم طفیل اوست آن کس قدم نهاد که اول ز سر گذشت قضا شخصی است پنج انگشت دارد چو خواهد از کسی کامی برآرد
معنی کلمه قاسم انوار در دانشنامه اسلامی
[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از اثر آفرینان است قاسم انوار، معین الدین، صفی الدین علی (838/837/835-757 ق)، صوفی، عارف و شاعر متخلص به قاسم یا قاسمی. معروف به شاه قاسم انوار. وی از خاندان سادات حسینی و تبریز و از پیروان خاندان شیخ صفی الدین اردبیلی بود. در سراب به دنیا آمد. در جوانی به تبریز برای کسب علم رفت و در حلقه ی مریدان شیخ صدرالدین موسی، پسر و جاشنین شیخ صفی الدین درآمد. قاسم انوار از او به عنوان صدر ولایت یاد می کند. سپس به گیلان رفت و روابط دوستانه ای با جانشینان شیخ زاهد گیلانی برقرار کرد. در ادامه سفرش به خراسان رفت و در هرات مستقر شد و شهرت و مریدان بسیار یافت. در 830 ق به تهمت سیاسی از هرات به سمرقند تبعید شد و چند سال بعد به خراسان مراجعت نمود و در قریه خرجرد جام یا به قولی در قصبه ی لنگر از توابع نیشابور ساکن شد و در همان جا وفات یافت. بنایی به دستور امیر علیشیر نوایی بر مزارش ساخته شده است. گفته اند که چهار سفر پیاده به حج رفته که دو دفعه آن پابرهنه بوده است. از آثارش: «کلیات» شامل مثنوی های: «انیس العارفین»، 583 بیت به بحر رمل مسدس، «صد مقام» یا «مقامات العارفین» یا «مقامات السالکین» یا «تذکره الاولیاء» در بیان مقامات و اصطلاحات صوفیه، «بیان واقعه دیدن امیر تیمور» و همچنین قصاید و غزلیات و ملمعات و مقطعات گیلکی و ترکی و رباعیات ؛ «رساله ی سؤال و جواب»؛ «رساله در بیان علم»؛ مثنوی «انیس العاشقین» یا «رساله الامانه».
جملاتی از کاربرد کلمه قاسم انوار
گیرم سنای دل ز سنا برق روی تو دریوزه‌ای ز قاسم انوار می‌کنم
اول و آخر تویی، باطن و ظاهر تویی قاسم انوار من، نام تو امروز چیست؟
اسم شریفش شاه خلیل اللّه بن شاه نعمت اللّه کهستانی. با شاه قاسم انوار صحبت داشته. ولادتش در سنهٔ ۸۴۷. غرض، سیدی کامل و عارفی فاضل بوده. از ایشان است:
آرامگاه شاه قاسم انوار مربوط به اوایل دوره قاجار است و در شهرستان تربت جام، روستای لنگر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۶ اردیبهشت ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۰۶۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در این زمان سید قاسم در سمرقند سکونت گزید و سپس به خرگرد جام رفت. در جام، سید قاسم خانقاهی ترتیب داد. قاسم در سال ۸۳۷ هجری قمری در سن هشتاد سالگی درگذشت و در باغ خانقاهش در روستای لنگر تربت جام به خاک سپرده شد. امیرعلیشیر نوایی دستور داد بر قبر او بقعه‌ای بسازند؛ وی همچنین به مردم و به صوفیان اجازه داد که از قبر قاسم انوار دیدن کنند.
تویی کاشف اسرار، تویی قاسم انوار تویی سالک اطوار، تویی اسم و مسما
این آن غزل که قاسم انوار گفته است از سر کار اگر خبری یافتی بگو
- دیوان اشعار؛ دیوان شاه قاسم انوار با مقابله بیش از هشت نسخه به تصحیح دکتر حسن نصیری جامی به انضمام کتاب بررسی احوال و اشعار شاه قاسم انوار از سوی نشر مولی منتشر گردیده‌است.
این آن غزل قاسم انوار که فرمود با عشق زتسبیح مصلا نتوان گفت
پرتو روی تو بر چهره زردم افتاد از صفای رخ تو قاسم انوار شدیم
گاه مولانا و گه عطار و گاهی مغربی گه ز شوقش قاسم انوار می‌گوید سخن
اسرار جهان را همگی عشق بیان کرد از قاسم انوار شد این عشق هویدا
سید بزرگوار امیر قاسم انوار تبریزی که روانش قدسی باد، به جام مدفون است. وی در آغاز درک صحبت شیخ صدرالدین اردبیلی کرد. و سپس درک محضر شیخ صدرالدین علی یمنی.