معنی کلمه تاریخ اسلام در دانشنامه اسلامی
از آن جایی که هر علمی، تعریف، موضوع، هدف و محتوایی دارد، علم تاریخ هم خالی از این گونه موارد نیست.تعریف تاریخ اسلام: عبارت است از کلّیة فعالیت های مسلمانان و یا آنچه که مربوط به مسلمانان می باشد، در گذشته و بررسی آن به وسیله محققان که ممکن است نتیجه آن مطابق با واقع و یا خلاف واقع باشد.البته پیرامون تعریف تاریخ، چندین تعریف دیگر آورده شده است که تقریباً مفهوم همگی آنها عبارت است از مجموعه یک سلسله حوادث و وقایع که زندگانی گذشته انسانی را نشان می دهد (در دوران اسلام).
موضوع و اهمیت
بنابر آنچه که در تعریف از تاریخ اسلام کردیم، پس موضوع آن عبارت خواهد بود از فعالیت های مسلمانان و یا آنچه که مربوط به مسلمانان است.اهمیت و فایده تاریخ اسلام: تاریخ اسلام که شرح حال گذشته مسلمانان است چندین فایده دارد:۱. آشنایی با احوال گذشتگان، انسان را کمک می کند تا شیوه زندگی بهتر و همزیستی مطمئن تری را انتخاب کند.۲. اتکا بر تجارب گذشته، غالباً تصمیم گیری را در زندگی روزانه آسان می کند، پس بدینگونه تاریخ به نوعی ناخودآگاه جزو زندگی انسان است.
عبدالحسین، زرین کوب، تاریخ در ترازو، نشر امیرکبیر، چ اول، ۱۳۵۴، تهران، ص۲۵.
از آنجا که تاریخ در شمار مهمترین رشته های علمی رایج در تمدن اسلامی بوده است و از لحاظ درونی، در هر قومی انگیزه های فراوانی وجود داشته است تا آنها را به نگارش تاریخ شان وادارد.لذا به تاریخ نگاری اسلامی از همان صدر اسلام اهمیت داده شده است. و خود عرب ها هم چون بیش از حدّ به «ایام العرب» که عبارت از روزهایی که وقایع مهمی در آن روزها رخ می داده است و عرب ها توجّهی خاص به آنها داشته اند مانند یوم بدر، یوم احد، یوم صفین و غیره که عرب ها خاطره این روزها را حفظ کرده و به طور شفاهی از نسلی به نسل دیگر انتقال می داده اند و در مجالس ادبی و تفریحی خود می خوانده اند. پس آنچه از دوران جاهلیت و ایام العرب قبل از اسلام و ایام العرب صدر اسلام برای ما بر جای مانده است، انتقال آنها بر پایه روایات شفاهی بوده است و تنها در دوره های بعدی یعنی قرن دوم هجری، توسط دانشمندان اسلامی تدوین شده است.
رسول، جعفریان، منابع تاریخ اسلام، نشر انصاریان، چ اول، ۱۳۷۶، قم، ص۱۸.
...
[ویکی اهل البیت] کلید واژه: اسلام، تاریخ اسلام، تاریخ، دوره های تاریخ اسلام
تاریخ در لغت به معنای صریح «تعریف وقت» (تعیین زمان)، اثبات چیزی و به طور کنایی غایت و نهایت چیزی و در اصطلاح یعنی بازشناساندن حوادث و زمان وقوع آن ها نسبت به مبداء زمانی است.
موضوع تاریخ بررسی حوادث و تحولاتی است که در اندیشه و حیات آدمی رخ می دهد و تاریخ نگاری به عنوان اصطلاحی خاص به معنی وصف و ثبت وجوه گوناگون حیات و احوال انسان در عرصه سیاست و اجتماع.
مهمترین فایده تاریخ مطابق با قرآن پند و عبرت از سرگذشت پیشینیان است.
تاریخ اسلام با بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در عربستان آغاز می شود. اما اهمیت بررسی شخصیت آن حضرت به عنوان آورنده اسلام و نیز بررسی اوضاع عربستان مقارن ظهور اسلام برای پی بردن به تحولاتی که با بعثت پیامبر در آن جامعه صورت گرفت موجب می شود که معمولاً بررسی تاریخ اسلام از میلاد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یا حتی پیش از آن آغاز گردد.
13 سال اول بعثت پیامبر در تقابل با مشرکین مکه گذشت که در مقابل با دعوت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به شدت موضع گرفته سالهای سختی را برای پیامبر ااسلام و پیروان او رقم زدند. تا اینکه پیامبر اسلام از مکه به مدینه هجرت نمود و حکومت اسلامی را در آنجا پایه گذاری نمود. آن حضرت تا سال 10 هجری که وفات نمودند توانستند مکه را فتح نمایند و اسلام را به عمده شبه جزیره عربستان گسترش دهند. پیامبر در آخرین سالها به امپراتوری های اطراف خود نامه فرستاد و آنها را به اسلام دعوت کرد.
پیامبر به دستور الهی امام علی علیه السلام و پس از او سلسله ای از فرزندان و نوادگان آن حضرت را به عنوان خلیفه و امامان پس از خود به مردم معرفی نمود. اما پس از وفات آن حضرت ابوبکر به کمک عمر بن خطاب به عنوان جانشین پیامبر حکومت اسلامی را در دست گرفت. و پس از او عمر با تعیین ابوبکر و عثمان با حکم شورایی که اعضای آن توسط عمر تعیین شده بود به حکومت رسیدند. در زمان این سه نفر مسلمانان از ضعفی که در دو امپراطور مجاورشان یعنی ایران و روم وجود داشت استفاده نموده شروع به فتح سرزمین های مجاور نمودند. که عده ای از مردم این سرزمین ها در همان هنگام فتوحات و برخی دیگر در سالهای بعدی به اسلام گرویدند. در پایان حکومت عثمان قلمرو اسلام شامل پنج ایالت شبه جزیره عربستان، مصر، عراق، ایران و شام بود.
تاریخ اسلام در پهنای گسترده ای از قلمرو اسلام به چند دوره عمده زیر قابل تقسیم است: