معنی کلمه حاجی بابا در لغت نامه دهخدا
حاجی بابا. ( اِخ ) ( کتاب... ) در سال 1824 م. / 1239 هَ. ق. یعنی قریب بده سال پس از مراجعت آخری خود از ایران جیمز موریه کتابی به انگلیسی در لندن منتشر ساخت به نام حوادث زندگانی حاجی بابای اصفهانی و چهار سال بعد از این تاریخ جلد دیگری بشکل ذیل بر کتاب اولی خود تحت عنوان «حاجی بابا در انگلستان » انتشار داد. این دو کتاب هر دو بشکل داستان است و ابداً جنبه تاریخی ندارد. جیمز موریه با تألیف این دو داستان که در حقیقت یک کتاب بیش نیست بخیال خود خواسته است که آداب و اخلاق و طرز زندگانی اجتماعی و سیاسی و عقاید قومی و تعبیرات زبانی و تعارفات معموله مردم ایران را بخوانندگان انگلیسی زبان بفهماند اما انصاف این است که مؤلف کتاب حاجی بابا بهمان درجه که مهارت در انشاء تألیف خود بکار برده بهمان درجه هم در تقریر معانی که تجسم آنها منظور او بوده است بی انصافی و غرض ورزی و بدنفسی بخرج داده است یعنی همه جا لحن استهزاء وطعن و انتقادهای نیش دار و بزرگ کردن معایب و زشت قلم دادن آدابی که او آنها را زشت میپنداشته بر مزاج او غالب است بشکلی که اگر کسی قوم ایرانی را نشناخته و به احوال گذشته و فعلی آن آشنائی نداشته باشد با خواندن کتاب حاجی بابای موریه آن قوم را منحصراً مردمی خرافی و پست و دروغگو و متملق و ظالم و از همه جهت دور از آداب انسانیت و آئین تمدن خواهد شناخت و متصف بهیچ فضیلت و معرفتی نخواهددانست چنانکه بدبختانه همین تأثیر نابجا را کتاب حاجی بابای موریه سالهای سال در ممالک انگلیسی زبان داشته و از این راه به نام و نشان ایران در خارج لطمه ٔبزرگی زده و مانع آن شده است که انگلیسی زبانان دنیاچنانکه شایسته بوده است بحقیقت حال و استعداد ذاتی و روحیه قوم ایرانی و ارزش واقعی آن پی ببرند بهمین نظر هم بعضی از سیاستمداران انگلیس در معامله با ایران در طی این صد سال اخیر مرتکب خبطهای سیاسی چندی شده اند که بزیان ایشان نیز منتهی گردیده و پشیمانی بار آورده است. این مسئله از بدیهیات است که هر قوم خواه وحشی و نیمه متمدن باشد خواه متمدن همراه با فضائل و محاسن یک مقدار نیز آداب و عادات قومی و روایات و قصص ملی دارد که زاده طبع و محیط جغرافیائی و گذشته تاریخی و ادبی اوست و چون ملازم وجود آن قوم و از خصائص طبعی و متعلقات لاینفک آن محسوب میشود قابل انطباق بر ملل دیگر و در خور اقتباس و تقلید نیست بلکه بسیاری از آنها در نظر سایر اقوام غریب و عجیب و ناپسند و مضحک مینماید اما چون جمیع اقوام هر یک مبالغی از قبیل مراسم و آداب و افسانه و روایت دارند نهایت درجه بی انصافی و کوتاه بینی است اگر کسی جمیع آداب و عادات قومی خود را مقبول و مستحسن بشمارد و ازآن کلیه ملل دیگر جهان را زشت و ناپسند پنداشته به استهزاء و طعن و لعن در آنها زبان بگشاید. امروز هر کدام از ما با اینکه خود را بلند نظر و با انصاف بقلم می آوریم اگر بشنویم که قسمتی از مردم ولایت تبت در برخورد بیکدیگر بعنوان تعارف و سلام علیک بینی های خود را بر یکدیگر میمالند تعجب میکنیم و بی اختیار میگوئیم که عجب عادت غریبی است در صورتی که شاید نزد همان مردم عادتی که ما در برخورد بیکدیگر در دست دادن بهم داریم از جهت غرابت هیچ کمتر از بینی بهم مالیدن ایشان نباشد چنانکه بعضی از ایرانیان هم که یک قرن و نیم قبل اول بار به اروپا رفته و عادت دست دادن را در میان اروپائیان دیده بودند دچار همین شگفتی شده و شرح آن را در سفرنامه های خود با کمال تعجب نوشته اند.