تئون
معنی کلمه تئون در دانشنامه اسلامی
در جهان اسلام دست کم دو تن از فلاسفه و دانشمندان یونانی به این نام شناخته بوده اند:۱. تئون ازمیری۲. ریاضی دان و فیلسوف یونانی، از مردم ازمیر در آسیای صغیر.عموماً او را همان تئونی می دانند که بطلمیوس در مجسطی از او به عنوان ریاضی دان نام برده، و گفته است که در ۱۲۹ و ۱۳۰ و ۱۳۲م زهره و مریخ را رصد کرده، و نتایج رصدهای خود را در اختیار او نهاده است.اگر این نظر درست باشد، اوج علمی تئون را باید در نیمۀ اول سدۀ ۲م، در زمان امپراتوری هادریانوس (۱۱۷-۱۳۸م) دانست.دوستی و همکاری او با بطلمیوس نشان می دهد که او در این زمان در اسکندریه می زیسته است.اما نویگباور در این که تئونِ معاصر بطلمیوس همان تئونِ ازمیری باشد، تردید کرده است.بر روی مجسمۀ نیم تنۀ تئون که در ازمیر کشف شده، و متعلق به زمان هادریانوس است، عبارت «تئون فیلسوف افلاطونی» نقش شده است.بنا براین، می توان او را همان «ثاون المتعصب لفلاطن» دانست که ابن ندیم از او در زمرۀ «فیلسوفان طبیعی ای که نه زمانشان را می دانیم و نه مراتبشان را می شناسیم» نام برده، و به او کتابی «در ترتیب قرائت آثار افلاطون و نام نوشته های او» نسبت داده است. ابن ندیم به این کتاب، به صورت مستقیم یا غیرمستقیم دسترسی داشته، زیرا مطالبی از آن دربارۀ زندگی افلاطون و نام برخی از آثار او و دسته بندی آن ها در گروه های چهارتایی، معروف به «رابوع» نقل کرده است. واژۀ اخیر که ترجمۀ عربی واژۀ یونانی «تترالوگیا۶» است، نشانۀ اصالت این نقل قول است؛ با این حال، سخن ابن ندیم از بی دقتی خالی نیست، زیرا همۀ آثار افلاطون در دسته های چهارتایی مرتب نشده اند.قفطی در وصف شخصی به نام «لَیبَلون» مطالبی بسیار نزدیک به نوشتۀ ابن ندیم دربارۀ ثاون آورده، و لیپرت در حاشیۀ همان صفحه حدس زده که این لیبلون احیاناً تصحیف «لثاؤن» است و منظور همان تئون ازمیری است.
آثار
از تئون ازمیری تنها یک اثر با عنوان «آنچه از ریاضیات برای خواندن آثار افلاطون باید دانست» باقی مانده که بیش تر کتابی است راهنما برای دانشجویان فلسفه و کمتر مطلب ریاضی تازه ای، حتی در آنچه به افلاطون مربوط می شود، دربر دارد.ارزش این کتاب در منقولات آن از متون قدیم تر و از جمله تاریخچه ای است که ائودموس۷، شاگرد ارسطو از هندسه فراهم کرده بوده، و اکنون از میان رفته است.این اثر به احتمال زیاد غیر از کتابی است که ابن ندیم از آن نام برده که نه اصل یونانی آن در دست است و نه در جای دیگری به تئون منسوب شده است.ابن ندیم جزو شرح های مقولات (قاطیغوریاسِ) ارسطو از شرح «شخصی به نام ثاون» نام برده است که به سریانی و عربی موجود بوده است. چون از میان دانشورانی که در دوران باستان تئون نام داشته اند، تنها کسی که به فلسفه شهرت داشته، همین تئون ازمیری است، ممکن است این شرح از همو باشد، هرچند در منابع دیگر چنین کتابی به تئون نسبت داده نشده است.ابن عبری این تئون را با تئون اسکندرانی اشتباه کرده، و در احوال افلاطون، بعد از نقل مطالبی نزدیک به آنچه ابن ندیم از تئون افلاطونی نقل کرده، نوشته است که «تئون اسکندرانی برای او ۳۳ کتاب برشمرده است». تئون اسکندرانی۹، ریاضی دان و منجم یونانی، از مردم اسکندریه می باشد. وی در همین شهر به تعلیم نجوم و ریاضیات اشتغال داشت.تئون در دانشنامه ای بیزانسی به نام سودا۱ که منبع اطلاع راجع به بسیاری از دانشمندان اسکندرانی است و در قرن ۱۰م/۴ق نوشته شده،«مصری» (Αίγύπτιος) نامیده شده است، اما از اینجا نمی توان استنباط کرد که او نژاد مصری داشته است.
وفات
تاریخ تولد و مرگ تئون درست معلوم نیست.نویسندۀ دانشنامۀ سودا وی را «فیلسوف» و معاصر پاپوس اسکندرانی (ه م) دانسته است.همچنین می دانیم که تئون در ۳۶۴م دو گرفت را در اسکندریه رصد کرده، و دخترش هوپاتیا۲ ــ که او نیز فیلسوف و ریاضی دان بوده ــ در ۴۱۵م به دست عوام مسیحی کشته شده است؛ نیز می دانیم که او در زمان مرگ دخترش زنده نبوده است.بنابر این، می توان زمان مرگ تئون را در حدود سال ۴۰۰م و دوران کمال او را حدود سال ۳۷۰م دانست.ابن عبری این تئون را با تئون ازمیری (یا تئون معاصر بطلمیوس) اشتباه کرده، و از این که نام تئون در مجسطی و نام بطلمیوس در قانون تئون آمده، به خطا نتیجه گرفته است که این دو معاصر بوده اند. تئون ریاضی دانی نوآور نبود، و اهمیت او بیش تر به سبب شرح هایی است که بر برخی از آثار مهم نجوم و ریاضیات یونانی نوشته، و نیز تحریرهایی که از برخی دیگر از این آثار فراهم آورده است.با این حال، آثار او بر تحول بعدی ریاضیات و نجوم تأثیر عظیمی داشته اند.
آثار نجومی
...
جملاتی از کاربرد کلمه تئون
هیچ نسخه‌ای از اصول اقلیدس که به زمان خود اقلیدس بازگردد وجود ندارد. تنها نسخه‌های موجود به زمان تئون بازمی‌گردد. تئون اسکندرانی ۷۰۰ سال پس از اقلیدس در کتاب اصول بازنگری‌هایی انجام داده بود. این کتاب در قرن هشتم به زبان عربی ترجمه شد و بعدها ترجمه‌های لاتینی از روی ترجمه‌های عربی این کتاب انجام شد. اولین انتشار چاپی کتاب در سال ۱۴۸۲ در ونیز انجام شد و این اولین کتاب ریاضی مهمی بود که به چاپ می‌رسید.