معنی کلمه خائیدن در لغت نامه دهخدا
اِدغام ؛ خائیدن اسب لگام را. اضزاز. تَلویث ؛ انگشت خائیدن کودک. خَضد؛ خائیدن و بریدن چیزی تر را چون خیار و گزر و مانند آن. خَضم ؛ خائیدن به اقصای دندانها. جَدثَة؛ خائیدن گوشت. دَردَرَة البُسرَة؛ خائیدن غوره خرمابن را. ضازَالتَّمر؛ خائید خرمارا. ضَغضَغَة؛ خائیدن مردم بی دندان چیزی را. عَضزعَضزاً؛ بازداشت و خائید. غَسن ؛ لقمه را بی خائیدن فروبردن به ترس آنکه دیگران در طعام بر وی سبقت گیرند. قَصَعَت النّاقة بِجِرَّتَها؛ فرو برد ناقِه نشخوار خودرا یا خائید آن را. قَضِم َ قضِماً؛ خائید و خورد چیزی خرد و ریزه را که به کرانه دندان کفانیده شود. لَجلَجَة؛ خائیدن لقمه را. لُفت ُالطعام لوفاً؛ خوردم طعام را یا خائیدم. لَوک ؛ خائیدن یا نرم نرم خائیدن و خائیدن اسب لگام را. مَرث ؛ خائیدن کودک انگشت خویش را. مرث الصّبی اصبعه ؛ انگشت خویش خائید کودک. مَرس ؛ انگشت خویش خائیدن کودک. مَلَج ؛ خائیدن خسته مقل را. مَلِج َ مَلَجاً؛ خائید خسته مقل را. هَرمَزَة؛ خائیدن لقمه را یا نرم نرم خائیدن. هَمس ؛ خائیدن طعام را. ( منتهی الارب ).
- فلان یُحَرِّق ُ عَلَیه الاُرَّم ؛ فلان دندان می خاید بروی. ( منتهی الارب ) :
نقد است مر آن بیهده را سوی شما نام
کان را همی از جهل شب و روز بخائید.ناصرخسرو.محمد زکریا میگوید، کسی را که معده ضعیف بود مغز دانه او [مغز دانه ماهوبدانه را ] درست باید فرو بردن و نباید خائیدن. ( ذخیره خوارزمشاهی ).
خوردی که خورد گوزن یا شیر
ایشان خایندو من شوم سیر.نظامی. || دشنام دادن. سخنان نکوهیده گفتن : دهم ماه محرم خواجه احمدحسن نالان شد نالانی سخت قوی که قضای مرگ آمده بود، به دیوان وزارت نمی توانست آمد، به سرای خودمی نشست و قومی را میگرفت و مردمان او را میخائیدند.( تاریخ بیهقی ص 367 ).
- آهن خائیدن ؛ سودن آهن بدندان. جویدن زنجیر گردن را از شدت خشم.
- || اقدام بر کار دشوار و طاقت فرسا.
- || سخت خشمگین شدن از چیزی و چاره جز تحمل نداشتن :
مر شجاعت را بر این مثال صورت کرده اند چو نخجیری با قوت ، سر او چون سر شیری که آهن میخاید، پای او چون پای پیلی که سنگ میکوبد. ( نوروزنامه ). چون زنگ آهن خایند و چون نهنگ بدریا فروشوند. ( ترجمه تاریخ یمینی ص 342 ).