طاق کسری

ز بیمت پی طاق کسری بجنبد ز سهمت سر کاخ نوذر بلرزد

خسرو فیلسوفانی که به دربار ایران پناه آورده بودند را به گرمی پذیرفت. وی نوشته‌های افلاطون و ارسطو را می‌خواند و دستور داده بود به زبان فارسی ترجمه شود. وی چنان به حکمت و فلسفه دل بست که او را «شاه فیلسوف افلاطونی» یا «شاگرد افلاطون» می‌خوانند. اندرزها و نصیحت‌های خسرو به پسرش هرمز در رساله‌ای به نام، رسالهٔ اندرز خسرو قبادان جمع‌آوری شده است. در دوران سلطنت خسرو میان هند، یونان و ایران ارتباط فرهنگی بود؛ در زمان خسرو کتاب کلیله و دمنه، شطرنج و طبیبان هندی، از هند به ایران آمدند. خسرو بیمارستان جندی‌شاپور را تأسیس کرد؛ در این بیمارستان طبیبان هندی و ایرانی بسیاری فعالیت می‌کردند. ساختن طاق کسری یا ایوان کسری را هم به خسرو نسبت داده‌اند.

شکست افتاد به طاق کسری ز رود ساوه که بد چو دریا

به طاق کسری اگر بسته بود زنجیری ز روی عدل، پی مدعای هر مسکین،

پرده داری میکند بر طاق کسری عنکبوت جغد نوبت می زند بر قلعه ی افراسیاب

مشهورترین بنایی که در زمان ساسانیان ساخته شده است، طاق کسری یا ایوان کسری است که آن را به خسرو نسبت می‌دهند. اکنون این کاخ بسیار تخریب شده و شکوه پیشین را ندارد. مساحت آن به عرض ۳۰۰×۴۰۰ متر است و ارتفاع آن ۲۸ یا ۲۹ متر است. این بنا در فاصلهٔ ۱۰۰ متری نسبت به بنای دیگری به نام «حریم کسری» نیز ساخته شده است. این بنا از دیواری بدون پنجره و ۴ طبقه که طاق‌های بسیار کوچک داشته تشکیل شده است. دارای ستون‌های برجسته و طاق‌نماهای بسیار است که نمونهٔ آن را باید در سرزمین‌های شرق که یونانیان در آن نفوذ دارند، یافت؛ و نماهای آن با ساروج یا مرمر ساخته شده است. طاق کسری، مقر عادی شاه بود و شاه از آنجا امور کشور را اداره می‌کرد.

پیش این ایوان اگر تقدیر دستوری دهد سجده آرد طاق کسری نه که طاق آسمان

زمانه یافته از رشگ خاک درگه او همیشه جفت تعب اوج طاق کسری را

پیش آن ایوان اگر تقدیر، دستوری دهد سجده آرد طاق کسری نه که طاق آسمان

شد از رایتش رایت کفر پست در افتاد بر طاق کسری شکست

بآن کرسی است از رفعت بنایت که باشد طاق کسری خاکپایت

در ایوان رسالت تا نشسته رواق طاق کسری را شکسته