قابوس نامه
معنی کلمه قابوس نامه در فرهنگ فارسی
نام کتابی است در اخلاق تالیف عنصر المعالی کیکاوس ابن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار و تالیف آن بسال ۴۷۵ ق است .
معنی کلمه قابوس نامه در دانشنامه عمومی
نویسندهٔ قابوس نامه، عنصرالمعالی کیکاووس، از امیرزادگان دودمان زیاریان بود. او این کتاب را برای فرزندش گیلانشاه، در قالب ۴۴ فصل و یک مقدمه نوشت؛ به این قصد که اگر پسرش پس از او حکومت را حفظ کند یا به رتق و فتق کارهای دیگر بپردازد، بداند چگونه وظایف خود را انجام دهد. کیکاووس همچنین بدین شکل به تربیت فرزند، رسوم لشکرکشی، مملکت داری، آداب اجتماعی و دانش و فنون متداول آن دوره پرداخته است. گرچه مخاطب اثر، گیلانشاه است ولی کیکاووس در مقدمه توضیح داده است که دیگران هم می توانند از این اثر استفاده کنند و نویسنده کوشیده است کتاب همهٔ انسان ها را دربرگیرد.
قابوس نامه یکی از نخستین اندرزنامه ها به فارسی دری و یکی از شاخص ترین آن هاست. پنج نسخهٔ خطی از قابوس نامه شناخته شده است که دارای اختلاف هایی در انشا هستند. این کتاب متنی ساده و نزدیک به فارسی معیار امروزی دارد و اندرزها، ضرب المثل ها، حکایت ها و شعرها در سراسر آن درهم آمیخته اند. گرچه بیشتر قابوس نامه به نثر ساده نوشته شده است، در میانهٔ آن رباعیاتی نیز آمده است که اکثراً از خود کیکاووس هستند، ولی این اشعار از کیفیت کمتری نسبت به نثر او برخوردارند. در این کتاب از زبان عربی به طور محدودی استفاده شده است و نویسنده تنها برای اصطلاحات فنی و خاص از این زبان بهره برده است. تنها یک بیت به عربی و یک بیت به زبان طبری در کتاب دیده می شود.
در دوران معاصر نسخه های مختلفی از قابوس نامه در ایران به چاپ رسید. نخستین بار رضاقلی خان هدایت یک نسخهٔ چاپ سنگی از آن را در دوران قاجار منتشر کرد. پس از آن، نسخه هایی به تصحیح و مقدمهٔ سعید نفیسی و غلامحسین یوسفی نیز منتشر شدند. قابوس نامه به زبان های مختلفی ترجمه شده است. نخستین ترجمه ها به زبان های ترک تبار، از جمله ترکی عثمانی و تاتاری بود و بعدها برگردان هایی به آلمانی، فرانسوی، انگلیسی، ایتالیایی، روسی، عربی، گرجی، ازبکی و آذری انتشار یافت.
شیوهٔ نثر قابوس نامه بر ادبیات فارسی پس از آن تأثیرگذار بود و منجر به پیچیده تر شدن متون ادبی گردید. همچنین شیوهٔ حکایت گویی و آوردن شعرهای کوتاه در میان نثر بر نویسندگانی همچون سعدی اثر گذاشت. ترجمه های این کتاب به زبان های ترکی موجب شد سبکی در ادبیات ترکی عثمانی با نام نصیحت نامه به وجود آید. یوهان ولفگانگ فون گوته، شاعر آلمانی، نیز در دیوان غربی–شرقی تحت تأثیر این کتاب بوده است.
معنی کلمه قابوس نامه در دانشنامه آزاد فارسی
معنی کلمه قابوس نامه در دانشنامه اسلامی
نویسنده این کتاب را برای فرزندش گیلان شاه نوشته و در آن از آداب اجتماعی، تربیت فرزند و آداب مملکت داری سخن گفته است. او خواسته است با تألیف کتاب، حاصل تجربیات خود را در اختیار فرزندش بگذارد و او را راهنمایی کند و مسائل مختلف زندگانی و هنرها و پیشه های گوناگون آن زمان را بدو بیاموزد.
کتاب مشتمل بر پیشگفتار، مقدمه مصحح، متن کتاب و تعلیقات است که متن کتاب در چهل و چهار باب تدوین شده است. شیوه نگارشی عنصر المعالی در این کتاب بدین صورت است که در هر باب ابتدا خطاب به پسر خود به تعریف موضوع مورد نظر می پردازد و سپس برای توضیح بیشتر مطلب حکایاتی نقل می کند.
کتاب از آثار مهم نثر ساده در اواخر قرن پنجم به حساب می آید و شامل موضوعات بسیار متنوعی چون رسوم لشکرکشی، مملکت داری، دانش و فنون متداول، آیینهای معمولی زندگی، طرز غذاخوردن و همچنین مسایل اجتماعی و تربیتی مثل عشق ورزیدن، دوست گزیدن و فرزند پروردن و خلاصه علومی چون طب نجوم و شاعری می باشد.
روش انشای این کتاب شیوه نثر مُرسَل معمول قرنهای چهارم و پنجم هجری قمری است و نشان دهنده دامنده ی وسیع اطلاعات نویسنده می باشد.
اولین باب کتاب در شناختن ایزد تعالی است که متنی چنین دارد:
جملاتی از کاربرد کلمه قابوس نامه
که این امر متاثر فلسفه سیاسی دوران کهن بود که در قابوس نامه و دگر اندرزنامه‌های آن زمان بازتاب داشته است، همچنین رگه هایی از گرایش وی به عقلانیت و خردورزی در امور حکومتی نشان دهنده تاثیر پذیری اندرز های اندیشمندان ایران باستان دیده می شود.