معنی کلمه باب حطه در دانشنامه اسلامی
حطه را در لغت، برگرفته از ریشه «ح ط ط» می دانند. معانی گوناگون و در عین حال قابل جمعی که در واژه نامه های عربی برای ریشه یاد شده آمده است، نشان می دهد که فرونهادن و پایین آوردن چیزی یا کسی از جای و جایگاه بالای آن، اعم از این که مادی یا معنوی باشد، اصلی ترین مؤلّفه معنایی آن است، ازاین رو بر زمین نهادن بار چارپایان، تنزل مقام، برداشتن بار و سنگینی تکلیف یا گناه از دوش انسان ، پایین آمدن بهای کالا و... از مصادیق گوناگون این معنا در کاربردهای متفاوت آن است.
← کار برد قرآنی
حالت بایسته ورود بنی اسرائیل از باب حطه موضوع مورد اختلاف دیگری است.واژه «سُجَّداً» بیانگر این حالت است و ظاهراً به سبب آن که سجده به مفهوم اصطلاحی و شناخته شده آن، آرامش و سکون را می طلبد و با حرکتِ هنگام عبور از در، سازگار نیست، زمینه اختلاف یاد شده فراهم آمده است. برخی آن را به معنای ظاهری و شناخته شده گرفته و بر این باورند که بنی اسرائیل، باید پس از عبور و برای سپاسگزاری و خاکساری، به سجده می افتادند. دیدگاه دوم با توجه به امکان پذیر نبودن سجده اصطلاحی به هنگام حرکت، آن را به معنای غیر ظاهر آن گرفته اند؛ با این توضیح که برخی از صاحبان این دیدگاه، با پذیرش نظر ابن عباس که اساس و جوهر هر سجده ای را خم شدن در برابر فرد مورد تعظیم می داند، آن را به معنای خمیده بودن و حالت رکوع گرفته اند. بعضی در ادامه این دیدگاه، ورود با حالت خمیده را به سبب تنگ و کوتاه بودن باب حطه، گریز ناپذیر خوانده اند. هرچند این توجیه با گزارش ناصر خسرو مبنی بر قرار داشتن باب حطه در زیر صخره مقدس سازگار است ؛ اما با این استدلال که در صورت گزیرناپذیر بودن، دیگر نیازی به فرمان خداوند نبود، مورد تردید واقع شده است. در مقابل، گروهی دیگر، «سُجَّداً» را به معنای، خشوع ، خضوع و تواضع گرفته اند، با این استدلال که سجده، همه جا به معنای شناخته شده آن به کار نمی رود و باید متناسب با موارد کاربرد آن معنا شود، چنان که در قرآن از سجده خورشید ، ماه ، ستارگان ، کوهها و درختان برای خداوند یاد می شود که قطعاً نمی تواند به معنای شناخته شده آن باشد.
موارد اختلافی
مفسران در نصب، رفع و تقدیر حطه، همچنین در تعیین مصداق جمله ای که باید بنی اسرائیل بر زبان جاری می ساخت نیز به اختلاف گراییده اند.دیدگاه مشهور که آن را مرفوع می خواند، به رغم اختلاف در تقدیر جمله و انشایی و اخباری بودن آن، حطه را عربی و به معنای طلب بخشش و آمرزش گناهان می داند. برخی این توضیح را آورده اند که افزون بر پشیمانی قلبی، توبه باید در رفتار (جوارح) و گفتار انسان نیز بازتاب یابد، ازاین رو بنی اسرائیل ، پس از پشیمانی، فرمان یافتند که خاضعانه از باب حطه عبور کرده، گفتاری مبنی بر طلب آمرزش بر زبان جاری کنند. معنای طلب آمرزش بودن حطه، در پاره ای از احادیث شیعه و سنی که مورد توجه مفسران نیز قرار گرفته، بازتاب یافته است. در این احادیث، جایگاه امیرمؤمنان، علی (علیه السلام) و اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در میان مسلمانان همانند باب حطه برای بنی اسرائیل خوانده شده است که ورود از آن (محبت و ولایت آنان) مایه آمرزش گناهان و معیار ایمان به خداست.
← نظر برخی مفسرین
...
[ویکی شیعه] باب حطه نام دری است که بنی اسرائیل پس از ماجرای سرگردانی در سرزمین تیه باید از آن عبور می کردند. آنان هنگام ورود به سرزمین مقدس به امر خداوند برای آمرزش گناهان خود با گفتن کلمه «حطه» باید از این در می گذشتند. در روایات شیعه و سنی امام علی(ع) و اهل بیت (ع) به این درب تشبیه شده اند.
براساس نقل قرآن در دو سوره بقره و اعراف هنگامی که بنی اسرائیل قصد ورود به یکی از شهرهای سرزمین مقدس را داشتند به امر خداوند باید از دروازه ای مشخص وارد می شدند و کلمه «حطه» را بر زبان جاری می کردند.
ترکیب دو واژه «باب حطه» در قرآن نیامده است اما در روایات نام این دروازه «باب حطه» خوانده شده است. بیشتر مفسّران حتى مفسرانى که قریه را شهر «أریحا» گفته اند «الباب» را اشاره به یکى از درهاى بیت المقدس مى دانند
[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است
از درهای مسجدالاقصی و جایگاهی مقدس برای توبه در میان بنی اسرائیل.
حطه را در لغت، برگرفته از ریشه «ح ـ ط ـ ط» می دانند. معانی گوناگون و در عین حال قابل جمعی که در واژه نامه های عربی برای ریشه یاد شده آمده است، نشان می دهد که فرونهادن و پایین آوردن چیزی یا کسی از جای و جایگاه بالای آن، اعم از این که مادی یا معنوی باشد، اصلی ترین مؤلفه معنایی آن است.
از این رو بر زمین نهادن بار چارپایان، تنزل مقام برداشتن بار و سنگینی تکلیف یا گناه از دوش انسان، پایین آمدن بهای کالا و... از مصادیق گوناگون این معنا در کاربردهای متفاوت آن است.
واژه حطّة، دوبار در قرآن آمده است. (سوره بقره/2، 58 ؛ سوره اعراف/7،161) عربی یا دخیل بودن آن از چالش هایی است که توجه واژه پژوهان قرآنی و مفسران را به خود معطوف ساخته است. دیدگاه مشهور فرهنگ نویسان عربی، واژه پژوهان قرآنی و نیز مفسران شیعه و سنی آن را عربی می داند. در مقابل برخی از صاحب نظران، حطه را از واژگان دخیل می شمارند با این تفاوت که فراء آن را نَبطی، سیوطی عبری و برخی دیگر سُریانی می دانند، چنان که تلاش شماری از پژوهشگران اروپایی برای بدست دادن یک ریشه عبری برای واژه یاد شده، حاکی از وحدت نظر آنان با سیوطی است، هر چند برخی به رغم پذیرش دخیل بودن، ریشه و خاستگاه حطّه را معماگونه خوانده و هیچ یک از ریشه های گفته شده را قانع کننده و پذیرفتنی نمی دانند.
نیامدن این واژه در برخی منابع مربوط به واژگان دخیل قرآن و نیز پراکندگی آرای صاحبان دیدگاه مقابل، می تواند مؤیدی بر دیدگاه مشهور باشد. بنابر آنچه گفته شد به احتمال قریب به یقین حطّه از واژگان عربی و منقول به معناست؛ اما از آنجا که گفتاری از بنی اسرائیلِ عبری زبان را گزارش می کند، شائبه غیرعربی بودن آن پدید آمده است.
ترکیب «باب حطّه» عیناً در قرآن نیامده بلکه نامی است که دست کم ساختار عربی آن پس از نزول قرآن و به سبب تقارن در کاربرد و نیز ارتباط «الباب» و «حطه» با یکدیگر پدید آمده است: «و اِذ قُلنَا ادخُلوا هذِهِ القَریَةَ فَکُلوا مِنها حَیثُ شِئتُم رَغَدًا وادخُلوا البابَ سُجَّدًا وقولوا حِطَّةٌ نَغفِر لَکُم خَطیکُم و سَنَزیدُ المُحسِنین...». (سوره بقره/2،58) مشهور مفسران نخستین و نیز مفسران متأخر شیعه و سنی مراد از «القَریَة» را شهر بیت المقدس و برخی آیه «یقَومِ ادخُلوا الاَرضَ المُقَدَّسَةَ الَّتی کَتَبَ اللّهُ لَکُم...» (سوره مائده/5 ،21) را مؤیّد آن دانسته اند.
برخی بر این باورند که فرمان ورود یاد شده در آیه مربوط به پس از رهایی بنی اسرائیل از وادی تیه است، در هر صورت دست کم این معنای سربسته را می توان از آیه برداشت کرد که خداوند، بنی اسرائیل را فرمان داد که با حالتی خاص از دری معین وارد شده، عبارت مشخصی را بر زبان آورند تا خداوند از خطاهای گذشته آنان درگذرد؛ اما گروهی با تغییر عبارت مورد نظر جمله ای تمسخرآمیز بر زبان آورده در نتیجه به عذاب الهی دچار آمدند: «فَبَدَّلَ الَّذینَ ظَلَموا قَولاً غَیرَالَّذی قیلَ لَهُم...» (سوره بقره/2، 59)؛ اما این که مراد از «البابَ» کدام در و «سُجَّداً» و «حِطَّةٌ» به چه معناست، مفسران به اختلاف گراییده اند. تفسیر آیه یاد شده از این نظر یکی از پرچالش ترین مباحث مفسران است.
[ویکی فقه] باب حطه (قرآن). باب حطه از دروازه های ورودی بیت المقدس بوده که بنی اسرائیل موظف بودند از آن باب وارد بشوند.
باب حطه دروازه ورودی بنی اسرائیل به بیت المقدس بوده است.
ورود به باب حطه
← دستور ورود از جانب خداوند
۱. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱، ص۲۲۹.
...