جوهری

به صفت جوهری دگر گردی مس نماند، تمام زر گردی

تو اصل جوهری و بحر اعظم از او جوهر همی آری دمادم

شیشه دیگر برون آرد لطیف جوهری شفّاف بس نغز و شریف

ابواسحاق، ابراهیم بن سعید جوهری یا عباس بن سعید جوهری (؟ -۷۶۱م) محدث عراقی طبرستانی‌اصل در نیمهٔ اول سدهٔ سدم هجری بود. صحیح‌نویسان ششگانه، مانند بخاری از او روایت نمودند. احمد بن حنبل او را ستوده استد و آثارش را نام برده است؛ المسند. در عین زربی از نواحی کوفه هنگامی که مُرابِط (از پیشه‌های امنیتی آن زمان) بود، درگذشت.

اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، الجوهری، ج۳، ص۱۱۸۳

تو برو ورنه لگد ز اینجا خوری گشت دیوانه از آن پس جوهری

چه شد گر ندارد سخن مشتری؟ تهی نیست بازار از جوهری

تو شمشیر اسلام را جوهری قریشی نسب هاشمی گوهری

                    هرچه عارض باشد او را جوهری باید نخست

نشناخت کس از جوهریان جوهر ما را صائب گهر خود به صدف باز کشیدیم

نیست از بی‌جوهری پوشیده حالی‌های من آسمان چون تیغ در زیرِ سپر دارد مرا

از راویان ابن قولویه، می‌توان ابن عبدون، ابن عیاش جوهری، حسین بن عبیدالله غضائری، شیخ مفید، محمد بن علی بن بابویه، ابن شاذان قمی، ابن نوح سیرافی و سرانجام هارون بن موسای تَلّعُکبری را -که ابن قولویه نیز از آن استفاده کرده‌است- نام برد.

روش دوم اما، روش حنین بن اسحاق و جوهری و کسانی جز آنهاست. و آن این که جمله ای تمام خوانده می شود و معنیش در ذهن مترجم پرورده می گردد.

بحر طویل جوهری شامل ۸ بند، بند اول و دوم در حمد پروردگار، بند سوم در نعت پیامبر، بند چهارم، در مدح علی، بند ششم و هفتم و هشتم در وصف خود.

عبیدالله بن احمد بن یعقوب بن نصر بن طالب انباری (وفات ۳۵۶ ه‍.ق) محدث شیعه است. وی در نزد سجستانی، نینوایی و جمهور عمی شاگردی کرده است. از شاگردانش ابوالفوارس مزنی، ابوغالب زراری، ابن داوود قمی، تلعکبری و جوهری بوده‌اند. او ۱۴۰ اثر نوشته که اکنون موجود نیستند. برخی از آنها عبارتند از: اسماء امیرالمؤمنین، الخط و القلم، مزار ابی‌عبدالله.

یکی دیگر از پایه‌های تفکر ملاصدرا نظریهٔ حرکت جوهری (الحرکة الجوهریة به عربی) است که بر اساس این فرض است که همه چیز در طبیعت از جمله کرات آسمانی تحت تغییری در جوهر خود هستند که بواسطهٔ جریانی درونی (سریان الوجود) و رخنه‌کردن وجود در آنها (فیض) است که سهم وجود هر یک از موجودات را به آنها می‌بخشد. بر خلاف ارسطو و ابن‌سینا، که تغییر را تنها در چهار دستهٔ کمیت، کیفیت، وضعیت و مکان پذیرفته بودند، ملاصدرا تغییر را واقعیتی جهان‌شمول می‌دانست که در همه‌چیز از جمله در جواهر مادی نیز جریان دارد.

هنر بنزد خردمند بس خطیر آید چنانکه در نظر مرد جوهری جوهر