تولیدمثل
معنی کلمه تولیدمثل در دانشنامه آزاد فارسی
در زیست شناسی، فرآیند پیدایی افرادی کمابیش شبیه والدین، در موجودات زنده. با وجود گوناگونی، تولید مثل در گونه ها به دو روش اصلی غیرجنسی۱ و جنسی۲ صورت می گیرد. تولید مثل غیرجنسی فقط با یک والد و بدون تشکیل یاخته های جنسی صورت می گیرد. زاده های تولیدشده از راه غیرجنسی همسانۀ والد خودند و معمولاً گوناگونی نشان نمی دهند. برای تولید مثل جنسی، دو والد نر و ماده لازم است. یاخته های زایشی والدی، از راه میوز۳، یاخته های جنسی (گامت ها) را تولید می کنند که فقط نیمی از تعداد کروموزوم های والدی را دارند. وقتی دو مجموعۀ کروموزومی طی لقاح۴ با هم ترکیب شوند، ترکیب جدیدی از ژن ها پدید می آید و موجود جدید متفاوت با هردو والد است و گوناگونی ایجاد می شود.
دستگاه های تولید مثل جنسی. اندام های تولید مثل جنسی گیاهان شامل پرچم۵، اندام نر، و برچه۶، اندام ماده، در گل جای دارند. در پستانداران، دستگاه تولید مثلی نر شامل بیضه ها۷ی تولیدکنندۀ اسپرم، اپیدیدیم۸، لولۀ اسپرم، و آلت تناسلی؛ و دستگاه تولید مثلی ماده شامل تخمدان ها۹ی تولیدکنندۀ تخمک، لوله های تخم بر۱۰ و زهدان اند.
دوجنسی ها. این موجودات، مانند کرم خاکی، دوجنسی، یعنی دارای اندام های جنسی نر و ماده اند در گیاهان دوجنسی۱۱، گل دارای پرچم و برچه است که در بیشتر گیاهان طبیعی به شمار می رود. برخی گونه های گیاهی را، مانند ذرت و درخت غان، که گل های نر و ماده آن ها در همان گیاه، ولی از هم جداست، تک پایه۱۲ می نامند. در گونه های دوپایه۱۳، مانند بید و درخت راج۱۴، گل های نر و ماده در گیاهان جداگانه قرار دارند.
تولید مثل غیرجنسی. این نوع تولید مثل بیشتر در جانوران ابتدایی، موجودات ذره بینی، و گیاهان صورت می گیرد. در جانوران ابتدایی و موجودات ذره بینی، راه های اصلی تولید مثل عبارت اند از تقسیم دوتایی۱۵، قطعه قطعه شدن۱۶، و جوانه زدن. تقسیم دوتایی در موجودات تک یاخته ای، مانند پیش زیان ها و باکتری ها، دیده می شود که طی آن، هستۀ یاختۀ والدی تقسیم می شود و دو یاختۀ جدید می سازد. قطعه قطعه شدن در بی مُهر گان، مانند عروس دریایی، رخ می دهد و بخش های جداشده به شکل موجودی جدید تمایز می یابند. گاهی ترمیم پیش از جداشدن قطعۀ بدنی رخ می دهد و زنجیره ای از زاده ها را پدید می آورند که از موجود والدی جوانه می زنند. روش های اصلی تولید مثل غیرجنسی در گیاهان تولید مثل رویشی۱۷ و تشکیل هاگ های جنسی۱۸ است. در تولید مثل رویشی، گیاه جدید از رشد قسمت هایی از گیاه قدیمی، مانند ریشۀ هوایی، پیازها، قلمه ها، و پیوندها پدید می آید. هاگ ها در گیاهانی مانند خزه ها و سرخس ها، و نیز در قارچ ها، باکتری ها، و برخی پیش زیان تولید می شوند. هاگ ها ممکن است به شکل گیاهانی شبیه والد رشد کنند یا به مرحله ای دیگر از چرخۀ زندگی (← تناوب نسل ها۱۹) پا گذارند. برخی موجودات، مانند شته ها از راه بکرزایی۲۰ تولید مثل می کنند که در آن، تخمک ها بدون لقاح با یاختۀ جنسی نر مستقیماً به موجود جدید نمو می یابند.
تولید مثل جنسی. الحاق هستۀ اسپرم و هستۀ تخمک در لولۀ تخم بر منجر به تولید زیگوت۲۱ (تخم) می شود که با تقسیم های میتوزی رویان۲۲ را پدید می آورد. بیشتر پستانداران در هر زایمان چند زاده به دنیا می آورند. انسان ها که معمولاً در هر زایمان یک زاده به دنیا می آورند از این جهت غیرمعمول اند. گاهی هم زمان دو یا چند رویان تولید می شود. وقتی تخم پس از لقاح به دو یا چند بخش تقسیم شود، رویان های جداگانه ای با خصوصیات ژنتیکی مشابه می سازد که به آن ها تک تخمی۲۳ یا یکسان می گویند. رویان های دوتخمی۲۴ از تخمک های لقاح یافتۀ جداگانه پدید می آیند و بنابراین از نظر ژنتیکی متفاوت اند.
تولید مثل جنسی در گیاهان. گیاهان دانه دار (اسپرماتوفیت ها) به دو دسته تقسیم می شوند: نهان دانگان۲۵ یا گیاهان گل دار، و بازدانگان۲۶. گل در گیاهان گل دار در تولید مثل شرکت می کند. به رغم گوناگونی گل ها، همۀ آن ها بخش هایی برای تولید یاخته های جنسی دارند. کاسبرگ هایی که بیرون گل قرار دارند، از گل در حالت جوانه محافظت می کنند. گلبرگ ها درون کاسبرگ ها قرار می گیرند و معمولاً با رنگ های روشن خود حشرات را به سوی نوشگاه۲۷ گل جلب می کنند. نوشگاه، غده ای واقع در قاعدۀ گلبرگ هاست که مایعی شیرین، معروف به شهد، تولید می کند و حشرات از آن تغذیه می کنند. درون گلبرگ ها، پرچم های میله ای شکلی قرار دارند که در رأس آن ها بساکی حاوی دانه های گرده (یاخته ای جنسی نر) وجود دارند. بخش مادۀ گل با نام برچه، شامل تخمدان است که تخمک های فراوانی حاوی یاختۀ جنسی ماده در آن قرار دارند. پیش از لقاح لازم است گرده افشانی ها و انتقال دانۀ گردۀ حاوی یاختۀ جنسی نر از بساک به کلالۀ مادگی صورت گیرد. پس از لقاح، تخم تقسیم می شود و رویان را می سازد که با رشد و نمو بزرگ تر می شود و دانه را پدید می آورد. پس از جوانه زنی دانه، ساقه و ریشۀ رویانی پدید می آید و دانه به گیاه جدید تبدیل می شود. بازدانگان اصلی سرخس های نخلی۲۸ (سیکادها) و مخروطیان اند که میوۀ مخروطی شکل دارند. مخروطیان دارای مخروط نر و نیز مخروط ماده اند و دانه های گردۀ آن ها را باد یا حشرات منتقل می کنند. بازدانه گیاهی است که «دانۀ برهنه» دارد و تخمک ها و دانه ها بدون حفاظ در فلس های مخروطی قرار دارند.
تولید مثل جنسی در ماهیان. تولید مثل در ماهیان عمدتاً از راه لقاح بیرونی یا تخم ریزی۲۹ است. ماده ها تعداد بسیاری تخم در آب و نرها نیز اسپرم را روی آن ها می ریزند. تخم ها شامل زرده ای برای ذخیرۀ غذایی رویان و پروتئین آلبومِن۳۰ برای حفظ آن هاست. رویان ها اکسیژن لازم را از آب و از راه انتشار به دست می آورند و نوزادها پس از چند روز از تخم درمی آیند. در ماهیان غضروفی، مانند کوسه ها، تخم به طریق لقاح درونی تشکیل می شود و مراحل جنینی را داخل بدن طی می کنند.
تولید مثل جنسی در دوزیستان. لقاح در دوزیستانی مانند قورباغه ها۳۱، وزغ ها۳۲، و سمندرها، مانند ماهیان، معمولاً خارجی است. نوزاد آبزی است، با آبشش تنفس می کند، و پس از دگردیسی به شکل بالغ خشک زی، دم نوزاد تحلیل می رود و شش ها جایگزین آبشش ها می شوند.
تولید مثل جنسی در پرندگان. همۀ پرندگان دارای لقاح داخلی اند. اسپرم از پرندۀ نر به لولۀ تخم بر ماده انتقال می یابد. ضمن عبور تخم لقاح یافته از لولۀ تخم بر، دیواره های لوله لایه ای آلبومن ترشح می کنند که دور زرده را می گیرد. درست پیش از تخم گذاری، دیواره های لولۀ تخم بر ماده ای غنی از کلسیم روی آن ترشح می کنند که به شکل پوستۀ سخت تخم درمی آید. رویان اکسیژن لازم را به طریق انتشار از خلال پوسته و غشاها به دست می آورد.
تولید مثل جنسی در پستانداران. لقاح در همۀ پستانداران داخلی است. رویان ممکن است، مانند پلاتی پوس۳۳، درون تخم دارای پوستۀ نرم نمو یابد یا، مانند آنچه در کیسه داران۳۴ رخ می دهد، زاده های نارس یا رویان ها نمو خود را داخل کیسه کامل کنند. در بیشتر پستانداران، رویان در زهدان مادر رشد می کند و تا زمان تولد، از طریق غشاهای رویانی و اندام جفت حفظ و تغذیه می شود. این پستانداران، ازجمله انسان، را بچه زا۳۵ می نامند. پستاندار جوان پس از تولد از شیر مادر تغذیه می کند.dioecious holly binary fission fragmentation vegetative reproduction sexual spores alternation of generations parthenogenesis zygote embryo monozygotic dizygotic angiosperm gymnosperm nectary cycads spawning albumen frogs toads platypus marsupials viviparous
معنی کلمه تولیدمثل در دانشنامه اسلامی
تولید مثل، پدید آوردن مانند خود و زاد و ولد کردن است. در زبان عربی کلماتی همچون تناسل و توالد به رغم داشتن برخی تفاوت های معنایی جزئی، در این معنا به کار رفته اند. تولید مثل در انسان ها و دیگر موجودات زنده، سنتی الهی است. از مهم ترین عوامل قرار دادن کشش طرفینی میان زن و مرد تولید مثل دانسته شده و حتی مهم ترین هدف از تشریع و سفارش قرآن کریم به ازدواج نیز همین تولید مثل و بقای نوع انسانی خوانده شده است. در آیاتی متعدد با اشاره به آفرینش همسر و سنت ازدواج ، از آن به عنوان نعمتی برای انسان ها یاد شده است:«واللّهُ جَعَلَ لَکُم مِن اَنفُسِکُم اَزوجًا وجَعَلَ لَکُم مِن اَزواجِکُم بَنینَ وحَفَدَةً ورَزَقَکُم مِنَ الطَّیِّبتِ... وبِنِعمَتِ اللّهِ هُم یَکفُرون». قوام نسل انسان و دیگر موجودات به این مهم بوده، خداوند تولید مثل را موجب حفظ طبیعت نوعیه می داند و انسان ها را به ازدواج و تولید مثل دعوت می کند و از قطع نسل باز می دارد.
تولید مثل در حیوانات و جنیان
تولید مثل مختص انسان نیست و قرآن کریم در آیاتی به صورت ضمنی به شباهت حیوانات به انسان ها و تناسل آنان اشاره کرده است. افزون بر آن جنیان و شیاطین نیز دارای نسل و ذریه معرفی شده اند :«... اِبلیسَ کانَ مِنَ الجِنِّ فَفَسَقَ عَن اَمرِ رَبِّهِ اَفَتَتَّخِذونَهُ وذُرِّیَّتَهُ اَولِیاءَ مِن دُونی». البته برخی مفسران در این آیه شریفه احتمال های دیگری را نیز مطرح کرده اند. قرآن کریم در آیات فراوانی هر گونه تولید مثل و تناسل را از خداوند متعالی نفی می کند:«لَم یَلِد و لَم یُولَد». با توجه به این آیات، مفسران درباره محال بودن وجود فرزند و تولید مثل برای خداوند ادله ای آورده اند؛ از جمله مِثْل نداشتن خداوند ، عدم امکان تدریج یعنی روند تکامل تدریجی در تولید مثل برای خداوند ، بی نیازی ، مرکب نبودن و نبودن همسر برای خداوند.
اسباب تولید مثل
وجود دو جنس نر و ماده و لقاح سلول های جنسی، راه طبیعی تولید مثل است که به صورت هایی مختلف در حیوانات و گیاهان دیده می شود. خداوند آمیزش مرد با زن را سبب اصلی تولید مثل انسان قرار داده و در آیاتی به آن اشاره کرده است:«هُوَ الَّذی خَلَقَکُم مِن نَفسٍ وحِدَةٍ وجَعَلَ مِنها زَوجَها لِیَسکُنَ اِلَیها فَلَمّا تَغَشّاها حَمَلَت حَملاً خَفِیفًا فَمَرَّت بِهِ» همچنین به اعتقاد بیش تر مفسران جمله «ما کَتَبَ اللّهُ لَکُم» در آیه ۱۸۷ بقره به تناسل و تولد فرزند اشاره دارد :«فالٔانَ بشِروهُنَّ وابتَغوا ما کَتَبَ اللّهُ لَکُم».
← تولید مثل غیر طبیعی
...
[ویکی فقه] تولید مثل (مباحث قرآنی). به پدید آوردن مانند خود تولید مثل می گویند.
تولید مثل، پدید آوردن مانند خود و زاد و ولد کردن است.
لغت نامه، ج۵، ص ۷۱۵۴، «تولید».
تولید مثل مختص انسان نیست و قرآن کریم در آیاتی به صورت ضمنی به شباهت حیوانات به انسان ها و تناسل آنان اشاره کرده است.
المیزان فی تفسیر القرآن، طباطبایی، سیدمحمدحسین، ج۷، ص ۷۳.
وجود دو جنس نر و ماده و لقاح سلول های جنسی، راه طبیعی تولید مثل است که به صورت هایی مختلف در حیوانات و گیاهان دیده می شود. خداوند آمیزش مرد با زن را سبب اصلی تولید مثل انسان قرار داده و در آیاتی به آن اشاره کرده است:«هُوَ الَّذی خَلَقَکُم مِن نَفسٍ وحِدَةٍ وجَعَلَ مِنها زَوجَها لِیَسکُنَ اِلَیها فَلَمّا تَغَشّاها حَمَلَت حَملاً خَفِیفًا فَمَرَّت بِهِ»
اعراف/سوره۷، آیه۱۸۹.
...
[ویکی فقه] تولیدمثل (قرآن). تولیدمثل به معنای پدید آوردن نظیر خود و زاد و ولد کردن است. در این مدخل از واژه های «زوج»، «ذریه»، «لقاح»، «ولد» و «عاقر» استفاده شده است.
بادها، وسیله جابه جا کردن گرده های نر، برای تولیدمثل گیاهان هستند.وارسلنا الریـح لوقح...(ما بادها را برای بارور ساختن (ابرها و گیاهان) فرستادیم؛ و از آسمان آبی نازل کردیم، و شما را با آن سیراب ساختیم؛ در حالی که شما توانایی حفظ و نگهداری آن را نداشتید!) (منظور از این آیه، موضوع زوجیت و لقاح گیاهان است.)
جملاتی از کاربرد کلمه تولیدمثل
تعریف اتخاذ شده در ایران از آموزش مسائل جنسی تعلیم مسائل مربوط به عادت ماهیانه، بلوغ، باکرگی، تولیدمثل و اهمیت نداشتن آمیزش جنسی قبل از ازدواج است. اما به عقیده این پژوهشگر مباحثی که خیلی از جوانان دوست دارند بدانند و توجه کمتری به آن‌ها در این برنامه‌های آموزشی می‌شود بیماری‌های قابل انتقال از آمیزش جنسی، روش‌های جلوگیری از باردار شدن، هویت جنسی آن‌ها و مبانی ارتباط رفتاری بین مردان و زنان است.
یهودیت برخلاف مسیحیت و همانند اسلام، امتناع از آمیزش جنسی را ارزش بحساب نمی‌آورد. قانون خاخامی ازدواج و تولیدمثل را برای تمامی مردان لازم دانسته و حقوق ازدواجی به زنان می‌دهد. تنخ در جاهای متعددی راجع به تولیدمثل و موضوعات مربوط به آن صحبت می‌کند. به عنوان مثال در کتاب پیدایش فصل یک، آیات ۲۸-۲۹ این‌گونه بیان می‌کند:
تقریباً ۴۰ گونه پرنده وجود دارد که در جنوبگان یا نزدیک به آن زادوولد می‌کنند، از جمله گونه‌های پترل، پنگوئن، باکلان و مرغ دریایی. اقیانوس اطراف جنوبگان توسط گونه‌های مختلف پرندگان دیگر از جمله برخی از آن‌ها که معمولاً در قطب شمال زندگی می‌کنند، مورد بازدید قرار می‌گیرد. پنگوئن امپراتور تنها پنگوئنی است که در زمستان در جنوبگان تولیدمثل می‌کند. این پنگوئن و پنگوئن آدلی در جنوبی‌تربن عرض‌های جغرافیایی نسبت به سایر پنگوئن‌ها تولید مثل می‌کنند.
در انسان، چرخهٔ ساخت و ریختن این بافت پوششی به‌طور متوسط ۲۸ روز طول می‌کشد. اندومتریوم در پستانداران به شکل‌های مختلف رشد می‌کند. عوامل مختلف از جمله فصل‌ها، آب‌وهوا و استرس می‌تواند بر این رشد تأثیر بگذارد. اندومتریوم خود هورمون‌های خاصی را در مراحل مختلف چرخه تولید می‌کند و این دیگر بخش‌های سیستم تولیدمثل را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تغییر در دمای آب حتی به میزان یک تا دو درجهسانتی‌گراد نیز می‌تواند منجر به تغییرات زیادی در فعالیت متابولیکی سلولی شود. تغییرات عمده سلولی شامل این موارد است: کاهش نفوذپذیری مورد نیاز برای فرایند اسمز در غشای سلول، ایجاد تجمعات پروتئین‌های سلول و تغییر در متابولیسم آنزیمی. این تغییرات بر مرگ و میر و تولیدمثل این موجودات تأثیر می‌گذارد.
این احتمال وجود دارد که استروبیلی به‌طور مستقل در اکثر این گروه‌ها فرگشت یافته باشد. این همگرایی فرگشتی غیرعادی نیست، زیرا شکل استروبیلوس یکی از فشرده‌ترین شکل‌هایی است که می‌توان در چیدمان اندام‌های جانبی حول یک محور استوانه‌ای به دست آورد و تجمیع بخش‌های تولیدمثلی در استروبیلوس ممکن است پراکندگی هاگ و تقسیم مواد مغذی را بهینه کند.