تصغیر

آتیلا نام فرمانروای هون‌ها بوده که در قرن پنجم میلادی در اروپای شرقی و مرکزی امپراطوری وسیعی را برپا کرده بود. مورخ لهستانی نام آتیلا را به صورت آگویلا بکار برده که معنی کلمه آگوا در زبان لاتین آب است. برخی هم معتقدند که نام آتیلا از ترکیب کلمه ایتلت مجاری (به معنی قاضی) یا آتا در زبان گوتی با پسوند تصغیر ایلا ایجاد شده‌است. نوشته‌های تاریخی نشان می‌دهد که نام آتیلا در اروپای مرکزی قبل از آتیلای هون نیز رواج داشته‌است.

بسکه کوچک دلی کند با خلق کاف تصغیر جزو نامش شد

واژهٔ اندامک به این دلیل انتخاب شده که ساختارهای یک یاخته همچون اندام‌های یک بدن هستند و به‌دلیل اندازهٔ کوچک خود با پسوند تصغیر «ـَک» همراه شده‌اند.[پانویس ۱]

تصغیر ناتمامی القاب کس مباد زن مرد غیرت است‌که مردک نمی‌شود

اگر دیده شود بر تو بَدَل گیر بوَد در دیده خس‌، لیکن به تصغیر

و ابراهیم ادهم به نزدیک ابوحنیفه آمد رحمهما اللّه با مرقعه‌ای از صوف. اصحاب، وی را به چشم تصغیر نگریستند. بوحنیفه گفت: «سیدنا، ابراهیم ادهم.» اصحاب گفتند: «بر زبان امام مسلمانان هزل نرود. وی این سیادت به چه یافت؟» گفت: «به خدمت بردوام؛ که وی به خدمت خداوند مشغول شد و ما به خدمت تنهای خود، تا وی سید ما گشت.»

ابوجعفر رؤاسی همچنین شهرت‌یافته به رؤاسی نیلی (؟ -۸۱۱م) (نسب: محمد بن حسن بن ابی‌ساره) زبان‌شناس عراقی در سدهٔ دوم هجری بود. او را رأس مذهب نحوی کوفی می‌دانند و نخستین کسی که در علم نحو نگاشت. «الفیصل فی النحو»، «کتاب معانی القرآن»، «کتاب التصغیر»، «کتاب الوقف والإبتداء الکبیر» و «کتاب الوقف والإبتداء الصغیر» از آثار اوست.

از نام‌های قدیم این شهر الفدین که تصغیر الفدن است، که به معنای «القصر المُشید» است،

هرآنچه بیش فزاید کم است قدر عدو فزونی عدویت همچو یاست در تصغیر

وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَةُ یا مَرْیَمُ مریم در محراب بود، جبرئیل آمد و با وی این خطاب کرد و گفت: إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ اللَّه ترا برگزید و از همه فاحشه و اثم پاک کرد. سدی گوید: تطهیر وی آن بود که هرگز هیچ مرد بوی نرسید و حیض زنان ندید. وَ اصْطَفاکِ عَلی‌ نِساءِ الْعالَمِینَ گزین اول عام است که وی را بگزید، چنانک همه زنان پاکان نیک زنان را گزید، پسین گزین خاص است که وی را بگزید تا فریشته دید و روح پاک یافت از نفخه پاک جبرئیل و بی‌شوی پسر زاد نساء و نسوة نامی است جمع زنان را که از آن لفظ وحدان نیست یکی را گویند: «امرأة»، و جماعت «نسوة، و نسوان» و تصغیر «نسیّان».