خوزستان

خوزستان

معنی کلمه خوزستان در لغت نامه دهخدا

خوزستان. [ زِ ] ( اِخ ) قسمتی از منطقه استان ششم فعلی که محدود است از شمال به شهرهای خرم آباد و بروجرد و گلپایگان و از خاور به شهرستان فریدن و شهرکرد و بهبهان و از جنوب به خلیج فارس و از باختر بکشور عراق. خوزستان فعلاً از شهرستانهای آبادان و اهواز و خرمشهر و دزفول و دشت میشان و شوشتر تشکیل میشود و مساحت آن در حدود 50هزار کیلومتر مربع و جمعیت آن در حدود یک ملیون وپانصدهزار است. جلگه خوزستان در ازمنه قدیم به سوزیان مشهور بود و از مناطق پر ثروت کشور ایران محسوب می شد و سکنه آن بیش از 5میلیون نفر بود و بواسطه احداث سدهای عدیده روی رودخانه مهم کارون و کرخه و دز و اراضی مستعد مورد توجه سلاطین قدیم واقع و زمانی مرکز و پایتخت کشور بوده است و اینک بقایای قصور رفیعه سلاطین معظم در شوش و شوشتر و نقاط دیگر باقی است. ضمناً خوزستان یکی از مراکز مهم بازرگانی هند و ایران محسوب میشد و دهلیز کشورهای خاور زمین بشمار میرفت ، حفریاتی که بوسیله باستان شناسان بعمل آمده و آثاری که بدست ما رسیده است اهمیت شایان توجه این سرزمین را ثابت می نماید. قسمت عمده جنگهای اسکندر مقدونی و همچنین اعراب در این سرزمین رخ داده و بزرگترین لطمه به عمران این منطقه بوسیله اعراب وارد شده است. تاخت و تازهای مکرر و اردوکشی های متعددموجب خرابی سدها و بایر ماندن اراضی و باعث متواری شدن سکنه آن گردیده است و بر اثر آن سرزمینی که هندوستان ایران محسوب میشد بدشت خشک و شوره زار وحشت زایی تبدیل گردیده . در قرن اخیر بواسطه پیدایش کانهای گرانبهای طلای سیاه ( نفت ) واستخراج آن در پاره ای از نقاط و تصفیه آن در آبادان این منطقه بتدریج رو به آبادی نهاده است. بطور کلی این ناحیه چه در گذشته و چه در حال یکی از نقاط پرارزش و گرانبهای کشور ایران بوده و میباشد. ( از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 3 ).
بنابر اسناد قدیمی خوزستان در قسمت غربی ساتراپی پرس قرار دارد و نام سابق آن سوزیانا بوده که مطابق شکل کتیبه های داریوش اووجه یا خووج نام داشته است. و چنانکه در دائرةالمعارف فارسی آمده خوزستان بمعنی سرزمین خوزیها یا هوزیهاست که شهر اهواز ( مرکز کنونی استان ششم ) نیز از آنها نام گرفته است. احتمالاً در زمان شاه اسماعیل صفوی یا پسرش شاه طهماسب بخش غربی خوزستان که بدست مشعشعیان بود، عربستان نامیده شد تا از بخش شرقی که شامل شوشتر و رامهرمز و به دست گماشتگان صفویه بود بازشناخته شود و گویا تا آخر دوره صفویه و شاید تا زمان نادرشاه همه خوزستان را عربستان نمیگفتند و اطلاق نام عربستان به همه این سرزمین بعد از زمان نادر بوده است. احیای نام خوزستان در سال 1302 هَ. ش. در دوره سردارسپهی رضاشاه صورت گرفت.

معنی کلمه خوزستان در فرهنگ فارسی

ایالتی است در جنوب غربی ایران ( استان ششم ) و محدود است از شمال به لرستان و پشتکوه از مشرق به بختیاری و فارس از جنوب به خلیج فارس و از مغرب به عراق عرب . رودهای کارون آبدیز و جراحی جلگه خوزستان را مشروب میسازند . شهرهای آن عبارتند از : اهواز (مرکز استان ) شوشتر ( کرسی ایالت تا اواخر عهد قاجاریه ) دزفول خرمشهر ( محمره ) آبادان رامهرمز سوسنگرود دشت میشان .طبق آخرین سرشماری جمعیت خوزستان بالغ بر ۲۱۸۷۱۱۸ تن و مساحت آن قریب ۱۱۷۷۱۳ کیلومتر مربع است .صنایع آن عبارتست از : استخراج و تصفیه نفت که دارای اهمیت جهانی است پنبه پاک کنی بافندگی ریسندگی مبل سازی تراشکاری سیمانکاری آرد سازی چوب بری و غیره .
هر ولایتی که شکرخیز باشد چه خوز بمعنی شکر هم آمده یا نیشکر زار .

معنی کلمه خوزستان در دانشنامه عمومی

خوزستان (استان ساسانی). خوزستان ( فارسی میانه: 𐭧𐭥𐭰𐭮𐭲𐭭 Hūzistān ) یک استان ساسانی در دوران باستانی متاخر بود، که تقریباً با استان خوزستان امروزی مطابقت دارد و پایتخت آن گندی شاپور بود.
نام خوزستان ( به معنی "سرزمین خوز" ) به دوره ایلامی برمی گردد، اسمی که از آن برای ساکنان منطقه ای استفاده می شد که از هزاره سوم پیش از میلاد تا زمان ظهور شاهنشاهی هخامنشی در ۵۳۹ پیش از میلاد در این منطقه زندگی می کردند.
استان بندی رسمی خوزستان نامشخص است، زیرا منابع عربی گزارش های مختلفی را می دهند. خوزستان حداقل به هفت منطقه ( روستاگ یا تسوگ ) تقسیم شد که بزرگ ترین آنها هرمزد - اردشیر بود، در حالی که سایر مناطق رستم کواد، شوشتر، شوش، گندی شاپور، رام - هرمزد و دورق بودند.
در زمان اشکانیان، خوزستان به الیمائی که یک پادشاهی فرعی اشکانی بود، شناخته شده بود. این ایالت در سال ۲۲۱ میلادی توسط شاه پارس اردشیر بابکان فتح شد، کسی که بعداً اشکانیان را شکست داد و شاهنشاهی ساسانیان را تأسیس کرد. خوزستان در زمان دومین شاهنشاه ساسانی شاپور یکم به عنوان یک استان در سنگ نبشته شاپور یکم بر کعبه زرتشت تصدیق شده است. در آنجا به خوزستان بعد از پارس و پارتیا اشاره شده است که نشان دهندهٔ اهمیت این استان است . کرتیر موبد زرتشتی نیز به همین ترتیب در کتیبه اش واقع در نقش رجب از این استان یاد می کند. درسال ۲۶۰ میلادی، شاپور یکم شهر گندی شاپور را بنیان نهاد، که در دهکده ای به نام پیلاباد واقع در بین شوش و شوشتر تأسیس شد. این شهر که به عنوان محلی برای اسکان اسرای جنگی رومی ساخته شده بود، متعاقباً به یک اقامتگاه تابستانی برای شاهان ساسانی و مرکز خوزستان تبدیل شد. پسر و جانشین شاپور یکم، هرمز یکم ( ۲۷۰–۲۷۱ ) دو شهر هرمز - اردشیر و رام - هرمزد را در خوزستان تأسیس کرد. در زمان بهرام دوم ( ۲۷۴–۲۹۳ ) ، یک موبد در خوزستان شورش کرد و مدت کوتاهی استان را تصرف کرد.
در دوران پادشاهی قباد یکم ( ۴۸۸–۴۹۶، ۵۳۱–۴۹۸ ) و پسر و جانشین او خسرو انوشیروان ( ۵۳۱–۵۷۹ ) شاهنشاهی به چهار منطقه مرزی ( کوست در زبان پارسی میانه ) تقسیم شد و فرماندهی نظامی ( اسپهبد ) عهده دار هر منطقه بود. مناطق مرزی به xwarāsān ( شرق ) ، xwarārān ( غرب ) ، nēmrōz ( جنوب ) و abāxtar ( شمال ) معروف بودند. خوزستان همراه پارس در محله جنوبی بود. کرمان و سیستان نیز بعضی اوقات شامل این مناطق می شدند. خوزستان یکی از اولین استان هایی بود که در زمان حمله اعراب به ایران، سقوط کرد. این استان تا سال ۶۴۲ تحت سلطه ساسانیان بود.

معنی کلمه خوزستان در دانشنامه آزاد فارسی

کتیبه کول فره واقع در هشت کیلومتری شمال شرق دشت ایذه
استانی در جنوب غربی ایران. از شمال به لرستان، از شرق به چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به استان بوشهر و خلیج فارس، و از غرب به عراق و استان ایلام محدود است. دشت های آبرفتی پهناور حدود ۸۰ درصد اراضی این استان و ارتفاعاتی که شاخه هایی از گرانکوه زاگرس به شمار می روند، حاشیۀ شمالی و شرقی آن را فراگرفته اند. کوه منار، با ارتفاع ۳,۷۰۱ متر که در حاشیۀ شمال شرقی استان قرار دارد، بلندترین نقطۀ آن است و کوه های کی نو، نیل، و لیراب دیگر بلندی های این استان محسوب می شوند. بزرگ ترین و پرآب ترین رودخانه های ایران، یعنی کارون، دز، و کرخه، که همگی از کوه های زاگرس سرچشمه می گیرند، در این استان جریان دارند و رودخانۀ مارون، جراحی، و زهره از دیگر زهاب های آن به شمار می روند؛ اروندرود بخشی از مرز این استان و کشور عراق را تشکیل می دهد. کرانه های جنوبی خوزستان از خورها و بریدگی های چندی تشکیل یافته و بندرهای مهمی همچون خرمشهر، آبادان، ماهشهر، و بندر امام را در خود جای داده است. اقلیم آن در نواحی کوهستانی معتدلِ مایل به گرم و خشک و در دیگر نواحی خیلی گرم و خشک است. این استان از نظر کشاورزی بسیار مستعد است و مهم ترین فرآورده های کشاورزی آن عبارت اند از خرما، غلات، برنج، نیشکر، سبزیجات، چغندر قند، پنبه، دانه های روغنی، و علوفه. سدهای متعددی که بر روی رودخانه های کارون و کرخه بسته شده به باروری هرچه بیشتر آن افزوده اند. فعالیت های صنعتی و اقتصادی این استان عبارت اند از تولید و پالایش نفت و گاز طبیعی، مصالح ساختمانی، ابزارهای الکتریکی، لوله های چدنی و آهنی، لوازم خانگی، قند و شکر، لاستیک و مواد پلاستیکی، و پتروشیمی. نفت، گاز طبیعی، گچ، و آهک مهم ترین منابع زیرزمینی آن به شمار می آیند. استان خوزستان با ۴,۲۷۴,۹۷۹ نفر (۱۳۸۵) جمعیت از هجده شهرستان و ۴۰ بخش با مرکزیت اداری شهر اهواز تشکیل یافته است و برخی از شهرهای مهم آن عبارت اند از آبادان، اندیمشک، ایذه، بندر ماهشهر، بهبهان، خرمشهر، دزفول، سوسنگرد، رامهرمز، شادگان، شوش، شوشتر، مسجد سلیمان، و هندیجان. خوزستان از روزگار دور (حدود ۵هزار سال پ م) مهد تمدن درخشانی بود و با همسایگان و نواحی پیرامون خود روابط تجاری و سیاسی داشت. دولت باستانی عیلام، که حدود ۵هزار سال پیش پدید آمد، در همین سرزمین روبه توسعه نهاد و شهر شوش را به پایتختی برگزید. آشوریان به فرماندهی آشور بانی پال در ۶۴۰پ م دولت عیلام را برانداختند و حکومت آنان را به اَنزان (اَنشان) منحصر کرد. خوزستان در روزگار هخامنشیان، مجد و عظمت دیرین خود را بازیافت و شهر شوش رونق پیشین خود را به دست آورد و به منزلۀ پایتخت زمستانی هخامنشیان برگزیده شد. ساسانیان، که خوزستان را جزئی از ولایت نیم روز (جنوب) به حساب می آوردند، شهرها و پل های فراوانی در آن سرزمین احداث کردند. شاپور اول ساسانی، اسیران رومی را در عمران و تأسیس سدی معروف به شادِروان یا بند قیصر به کار گماشت و نخستین دانشگاه ایران را در گُندی شاپور بنا نهاد و اعراب را به شهرنشینی و عمران روستاها تشویق کرد. در دوران بعد از اسلام تا حملۀ تیموریان، خوزستان موقعیت خود را همچنان حفظ و توجه خلفای عرب و حکام آنان را جلب کرد. از برافتادن خلفای عباسی تا روی کار آمدن صفویان، خاندان مشعشعیان بر خوزستان حکومت داشتند و در ظاهر تابع دولت مرکزی ایران بودند. نادرشاه افشار در ۱۱۱۵ش مشعشعیان را از خوزستان راند. پس از قتل نادرشاه خوزستان گرفتار خشکسالی و ویرانی شد و سدّ میزان، که به فرمان نادرشاه ساخته شده بود، درهم شکسته شد و قبایل عرب از هر سو شورش کردند. کریم خان زند شورشیان را سرکوب و امنیت را در آن جا برقرار کرد. در دوران قاجار، انگلیسی ها در خوزستان به اعمال نفوذ پرداختند و امتیاز کشتی رانی در رود کارون را از ناصرالدین شاه قاجار دریافت کردند. قرارداد ۱۲۲۵ش، که به قرارداد ارزروم معروف است، مرز ایران و عثمانی را در خوزستان و دیگر نواحی غرب کشور تعیین کرد و به اعمال نفوذ والیان بغداد و تحریک عشایر عرب خوزستان خاتمه داد. ناصرالدین شاه شهر اهواز کنونی را بنا نهاد و آن را ناصری نامید. کسب امتیاز نمایندگان فرانسه برای کاوش های باستان شناسی در شوش و کسب امتیاز ویلیام ناکس دارسی از شاه قاجار برای کاوش و استخراج نفت نیز مربوط به همین زمان است. پیداشدن نفت در خوزستان و مداخلات بریتانیا، آشفتگی اوضاع خوزستان را موجب شد و شیخ خزعل، که از سوی بریتانیا حمایت می شد، علم استقلال برافراشت. رضاشاه پهلوی، شیخ خزعل را وادار به تسلیم کرد و قدرت حکومت مرکزی ایران را در آن سامان تحکیم بخشید و موجبات امنیت و عمران را در سرزمین مزبور فراهم کرد. در تقسیمات کشوری (۱۲۸۵ و ۱۳۱۶) خوزستان جزئی از استان ششم بود و لرستان را نیز شامل می شد. در ۱۳۴۰ خوزستان از استان مزبور جدا شد و استان خوزستان را پدید آورد.

جملاتی از کاربرد کلمه خوزستان

وانگه که ز لب شکر گشایی صد خوزستان زکات خواهت
ز خوزستان شکر خیزد حبیبا بود طبع تو خوزستان دیگر
اردوت‌کل، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان ایذه در استان خوزستان ایران است.
احمدآباد (ایذه)، روستایی از توابع بخش دهدز شهرستان ایذه در استان خوزستان ایران است.
که باشد شاه خوزستان که امروز بگردد از چو من شاهی دل افروز
چو خورد خاص او بر خوان رسیدی گوارش تا به خوزستان رسیدی
ماه رمضان در استان خوزستان از دیرباز شامل آواها و آیین‌های خاص بوده‌است.برخی از آیین‌ها و آواهای مرسوم در استان خوزستان همانند دیگر نقاط ایران است و برخی خاص این استان است.
براندند از سپاهان شاه و لشکر بخوزستان شدند از راه یکسر
الهاسی، روستایی از توابع بخش هویزه شهرستان دشت آزادگان در استان خوزستان ایران است.
لب لعلی چو لاله در بستان لعلشان خونبهای خوزستان
آب‌نرگسی، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان مسجدسلیمان در استان خوزستان ایران است.
اسلام‌آباد (بهبهان)، روستایی از توابع بخش زیدون شهرستان بهبهان در استان خوزستان ایران است.
مسلّم گشت خوزستان دگر بار کسی دیگر ندید از خصم آزار
البوعبادی، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان آبادان در استان خوزستان .
خدایگان جهان شاکر از خدای جهان همی نشاط سپاهان کند زخوزستان
ز قتل عام لرستان و فتح خوزستان چو هند و نادر، اسباب افتخار نشد
پس از یک مه به خوزستان رسیدند ز کشور یک ده آبادان ندیدند