خط فارسی

معنی کلمه خط فارسی در دانشنامه عمومی

زبان فارسی در طول تاریخ به خط های گوناگون نوشته شده است امّا پس از ظهور و گسترش اسلام توسط عرب ها، در ایران و افغانستان برای نوشتن زبان فارسی بیشتر از خط فارسی استفاده شده و می شود که مبتنی بر خط عربی است
خط های دیگری نیز قبل و بعد از اسلام برای زبان فارسی مورد استفاده بوده اند که همگی آن ها به این شرح هستند:
• «خط فارسی» برپایهٔ خط عربی با به کارگیری الفبای فارسی که مبتنی بر الفبای عربی است با چند حرفِ اضافه: گ چ پ ژ
• خط تاجیکی که مبتنی بر خط سیریلیک است و تحت استفاده در تاجیکستان
• لاتین نویسی فارسی، مورد استفاده در پیامک های موبایل و روی پلاک های کوچه ها و خیابان ها
زبان «فارسیِ نوِ آغازین» در سده های نخست پس از اسلام به خط های زیر نوشته شده است:
• خط عربی
• خط پهلوی/خط اوستایی
• خط عبری
• خط مانوی
• خط سُریانی
• خط میخی هخامنشی
• خط پهلوی
• خط مانوی
پیش از حملهٔ عرب ها به ایران و ورود اسلام به این کشور، دو خط اوستایی و خط پهلوی بکار گرفته می شدند؛ ولی زبان قرآن بر اساس خط کوفی بود و علی بن ابی طالب خود نیز به خط کوفی می نوشت. تا این زمان، قلمروی عرب ها از افغانستان و ایران تا سوریه و مصر گسترش یافته بود و غلط خوانی های زیادی در نامه نگاری های خلیفه ها به وجود می آمد. مردم کشورهای دیگر در ادای واژه های عربی دچار مشکل بودند تا اینکه در سال ۶۵ هجری، عبدالملک بن مروان در دمشق به خلافت رسید و در نامه ای که به حجاج بن یوسف ثقفی خلیفهٔ عراق نوشت، به او گفت که این خط کوفی که ابوالاسود دؤلی طراحی کرده، کفایت نمی کند و از حجاج بن یوسف خواست تا خط عربی را بر پایهٔ همین خط کوفی توسعه دهد و ترویج کند. حجاج کسی بود که به سردارانش دستور داد تا تمام روحانیان دین های دیگر و کسانی که به خطی غیر از عربی می نویسند را از دم تیغ بگذرانند. آثار این اقدامات حتی از کتاب سوزی در ایران نیز پررنگ تر بود. این اقدامات مشکلات زیادی برای زبان سایر کشورها ازجمله پارسی زبانان به وجود آورد. عرب ها، چهار حرف اصلی را در الفبای خود نداشتند و آن را حروف عجمی می نامیدند. سرانجام یک خوش نویس به نام خواجه ابولمال، سه نویسهٔ پ ژ و چ را به الفبای عربی اضافه کرد و پس از مدتی، نویسهٔ گ نیز پس از یک فراز و نشیب به شکل کنونی به الفبای عربی اضافه شد. تعلیق و نستعلیق، دو شیوهٔ خوش نویسی از خط عربی هستند که توسط ایرانیان ابداع شدند.

معنی کلمه خط فارسی در دانشنامه آزاد فارسی

بهره گیری از خط عربی برای نگارش زبان فارسی. از زمان نگارش کتیبۀ بیستون، ۲۵ قرن است که زبان های ایرانی با خط های گوناگون به کتابت درآمده اند. این آثار به جای مانده حاوی اطلاعات تاریخی است، و سیر دگرگونی های تاریخی خط و زبان را نیز ارائه می کند. برخی خط ها و زبان ها دیرپا و فراگیر بوده اند مانند زبان و خط فارسی دری که عمرش به بیش از هزار سال می رسد. ایرانیان در قرن های نخستین پس از اسلام با افزودن حروف فارسی به الفبای عربی، خط فارسی را برمبنای نسخ پایه گذاری کردند. خط فارسی کنونی از دو خط ابتدایی عربی یعنی کوفی و نسخ گرفته شده است. این دو خط نیز از خط سریانی و خط نبطی (قوم نبطیان) ریشه دارند که از خطوط سامی اند. تا قرن ۳ق خط کوفی نقطه و اِعراب نداشت. ابوالاسود دوئلی (۶۹ق)، از شاگردان حضرت علی (ع)، بر این خط نقطه و اعراب گذاشت. خط کوفی راه تکامل پیمود و در هر شهری به صورت و شیوه ای خاص درآمد تا آن که ابن مُقْله ابوعلی محمد (۲۷۲ـ۳۱۸ق) خط نسخ را وضع و جایگزین خط کوفی کرد. ابن مقله از خط کوفی شش خط محقق، ریحان، ثلث، نسخ، رقاع، و توقیع را استخراج کرد که به اقلام سته یا خطوط اصول مشهور است. این خط ها ۲۰۰ سال پیش از ابن مقله رواج داشته است، اما او این خط ها را تکمیل و قواعد دوازده گانه را برای آن ها وضع کرد. ۱۰۰ سال بعد، در قرن ۵ق، علی بن هلال، مشهور به ابن بواب، (۴۱۳ق) در دورۀ القادر بالله عباسی و بهاءالدوله دیلمی اقلام ابن مقله را براساس قواعد هندسی کامل کرد. پیروان ابن مقله و ابن بواب این اقلام را با نام خط منسوب رواج داده اند. این خطوط را یاقوت مستعصمی (۶۹۸ق) جرح و تعدیل کرد؛ او شش قلم (سته) را چنان پرداخت که دیگر خط کوفی به دست فراموشی سپرده شد. این تطور تا قرن ۹ و ۱۰ق طول کشید. در واقع حیطۀ نفوذ رسم الخط نستعلیق از قرن ۹ق به تاریخ زبان فارسی راه یافت. در دورۀ تکامل بعدی سه خط تعلیق، نستعلیق و شکستۀ نستعلیق طی سه قرن به وجود آمد. خط تعلیق به تدریج حذف شد و خط نستعلیق و شکسته همچنان باقی ماند.

جملاتی از کاربرد کلمه خط فارسی

از این کتاب دو نسخه خطی در دست است: یک نسخه از ۴۴۷ هجری به خط اسدی طوسی، شاعر و محفوظ در کتابخانه ملی اتریش در وین (این نسخه، قدیمی‌ترین نسخه خطی تاریخ‌دار به زبان و خط فارسی است[نیازمند منبع]) و نسخۀ دیگر از سدۀ ششم هجری و محفوظ در کتابخانه مجلس شورای ملی در تهران.

کهن‌ترین اثر مکتوب زبان آسی، سنگ‌نبشته زِلنچوک است که به ۹۴۱ میلادی تعلق دارد. این نوشته که سنگ قبری در ۲۱ سطر و به خط یونانی است، در ۱۸۸۸ میلادی در کرانهٔ راست رودخانهٔ زلنچوک، یعنی در سرزمین باستانی آلان‌ها، کشف شده‌است، اما رسم نگارش این زبان به خط یونانی بر اثر عوامل مختلف تاریخی از جمله هجوم تاتارها از میان رفته‌است. زبان آسی روزگاری به خط فارسی (عربی) نیز کتاب می‌شده‌است.

رودکی را نخستین شاعر بزرگ پارسی‌گوی و پدر شعر پارسی می‌دانند به این دلیل که تا پیش از وی کسی دیوان شعر نداشته است و این از نوشته‌های ایرانی عربی‌نویسِ هم‌عصرِ رودکی — ابوحاتم رازی — مسجل می‌شود.ریچارد فرای عقیده دارد که رودکی در تغییر خط از خط پهلوی به خط فارسی نقش داشته است. از تمام آثار رودکی که گفته می‌شود بیش از یک میلیون و سیصد هزار بیت و نیز شش مثنوی بوده، فقط ابیاتی پراکنده به همراه چند قصیده، غزل و رباعی باقی مانده است. تعداد ابیات باقی‌مانده از رودکی را ۱۰۴۷ بیت گزارش می‌کنند.

دیدار و گفت‌وگو با کارلوس فوئنتس از خاطرات شیرین و به یاد ماندنی او بود. او می‌گوید بود: «وقتی به رسم یادگار یکی از کتاب‌هایم را به کارلوس فوئنتس می‌دادم همان‌جا یادداشتی به خط فارسی درون جلد کتاب برایش نوشتم. وقتی سرگرم نوشتن بودم فوئنتس با شوق به دست‌هایم نگاه می‌کرد و با شوق فراوانی همسرش را صدا کرد و گفت بیا ببین ایرانی‌ها از راست به چپ می‌نویسند».

در جدول زیر حروفی هم دسته قرار داده شده‌است که برای آوانویسی واژگان عربی در خط فارسی به‌کارمی‌روند و ایرانیان تفاوتی در به‌جا آوردن آنها دارا نیستند.

ایرانیان نیز در سده‌های نخستین پس از اسلام با افزودن حروف فارسی به الفبای عربی، خط فارسی را بر مبنای نسخ پایه‌گذاری کردند و سپس خط نستعلیق و خط شکسته و دیگر خطوط ایرانی ابداع شد.

«ازبکی» یک اصطلاح نوظهور است و امروزه به جای اصطلاح «ترکی» در ازبکستان استفاده می‌شود. تا سال ۱۹۰۴ به مانند سایر زبان‌های آسیای مرکزی، ازبکی نیز با خط فارسی-عربی نوشته می‌شد. از ۱۹۲۴ تا ۱۹۴۰ از الفبای لاتین استفاده شد و از ۱۹۴۰ تا ۲۰۰۲ نیز از الفبای کریل برای نگارش آن استفاده شد و از سال ۲۰۰۲ به بعد نیز دوباره الفبای لاتین مخصوص ازبکی مورد استفاده قرار گرفت.

گفتنی است که جهت نگارش زبان کردی در ایران از رسم‌الخط فارسی با تعدادی علائم قراردادی خاص استفاده می‌شود.

البته بررسی متون کهن فارسی در برهه هزاره اول هجری چنین سخنی را اثبات نمی‌کند زیرا ژ کاملاً انفرادی و زودتر وارد خط فارسی شده و سپس پ و چ و در پایان گ هرکدام جداگانه اضافه شده‌است

در حدود صد سال گذشته، اندیشه‌گران پرشماری ایدهٔ بحث‌انگیزِ دگرگونی الفبای فارسی و به‌ویژه جایگزین‌کردن آن با الفبای لاتین را طرح کرده‌اند. یحیی ذکا در متن مهمی به‌سال ۱۳۲۹ با نام «در پیرامون خط فارسی»، شماری از چهره‌هایی را که از آغاز مشروطه و در جریان آشنایی ایران با جهان مدرن، خواهان دگرگونی بنیادین خط فارسی شده‌اند، معرفی و بررسی کرده‌است. موج نخستِ دگرگونی‌خواهان را چهره‌هایی چون میرزا فتحعلی آخوندزاده یا یوسف مستشارالدوله تشکیل می‌دادند. آن‌ها دریافتند که دشواری بزرگ خط عربی، جدا-جدا نبودن حرف‌های آن است.