جاثلیق

این اسقف‌نشین به صورت رسکی در تاریخ ۳۰ مه ۱۹۹۶ با فرمانی که از سوی جاثلیق گارگین یکم صادر شده بود بنیانگذاری شد. مقرهای این اسقف‌نشین در مرکز استانی هرازدان و کلیسای جامع اسقف‌نشین صومعه کچاریس در نزدیکی تساغکادزور واقع شده‌است.

ناریه جاثلیق الدّهر یعرفها زُفّت الیه و بنت الکرم فی العدم

بویژه اسقف یغیازار پاتریارک‌نشین بیت‌المقدس در سال ۱۶۴۴ خود را جاثلیق (رهبر) کلیسای ارمنی اعلام کرد به تدریج از میزان این نوع از کشمکش‌ها در درون کلیسای ارمنی هنگامی که آن‌ها کشمکش‌های مشابهی را با کلیسای ارتدوکس یونانی و اماکن مقدسه داشتند کاسته شد.

اسقف پاتریارک مسروپ دوم ماتافیان هشتمین پاتریارک ارمنی استانبول تحت اقتدار پاتریارک و جاثلیق‌نشین کل ارامنه است.

بس جاثلیقی به سر بر کلاه به دور از بر و بوم و آرامگاه

سکندر بفرمود تا جاثلیق بیاورد عراده و منجنیق

همه جاثلیقان و به طریق روم که بودند زان مرز آبادبوم

کاردینال ارمنی الاصل گریگور پتروس آقاجانیان اسقف اعظم کلیسای کاتولیک ارمنی بود. او به عنوان پاتریارک جاثلیق کیلیکیه برای ارمنی‌های کاتولیک از ۱۹۳۷ تا ۱۹۶۲ میلادی خدمت نموده و رئیس کنگره ترویج ایمان (جماعت برای موعظه انجیل به مردم) در کوریای رم (شورایی برای هماهنگ سازی اهداف کلیسای رم) از ۱۹۵۸ تا ۱۹۷۰ میلادی بوده‌است آقاجانیان در سال ۱۹۴۶ میلادی از سوی پاپ پیوس دوازدهم به مقام کاردینالی نائل آمد.

از سال ۴۶۷ تا ۱۰۱۰ میلادی، رهبران کلیسای گرجی در مقام جاثلیق بودند، در سال ۱۰۰۸ میلادی، پادشاهی متحد گرجستان تشکیل شد.

در ۱۹۱۵ منطقه دیرالزور که عمدتاً صحراست مقصد نهایی ارمنی‌ها در طی نسل‌کشی ارمنیان و قتلگاه آنان شد. مجموعه یادبودی به یاد این فاجعه در شهر افتتاح شده‌است که از سوی «سارکیس بالمانوکیان»[پانویس ۳] طراحی و رسماً در ۱۹۹۰ با حضور جاثلیق آستان قدس کیلیکیه افتتاح شد. این مجموعه استخوان‌ها و بقایای مربوط به قربانیان در دیرالزور را نیز شامل می‌شود و مقصدی زیارتی برای ارمنی‌هایی است که از مردگان خود دارای خاطره هستند.

به شهر اندرون هرک ترسا بدند اگر جاثلیق ار سکوبا بدند

سالار بار مطران مهمرد جاثلیق قِسّیس بار بر نه و ابلیس بدرقه

کاردینال آقاجانیان در آخالتسیخه، در گرجستان متولد شد. وی علوم دینی را ابتدا در تفلیس و سپس در دانشگاه اسقفی اوربانیانا در رم تحصیل نمود. او در ۲۳ دسامبر ۱۹۱۷ میلادی به سمت کشیشی منصوب شد سپس وارد دانشکده آموزشی کالج اسقفی ارمنی در رم شد که بعداً بین سال‌های ۱۹۳۷ – ۱۹۳۲ میلادی رئیس همان کالج شد و در یازدهم ژوئیه ۱۹۳۵ میلادی به مقام اسقف افتخاری «کومانا» نائل آمد. او در سی ام نوامبر ۱۹۳۷ میلادی از سوی شورای کلیسای کاتولیک ارمنی به عنوان جاثلیق پاتریارک حوزه کیلیکیه برای تمامی ارمنیان و با نام «گریگوری پیتر پانزدهم» انتخاب شد. او در هجدهم فوریه ۱۹۴۶ میلادی در کالج کاردینال‌ها از سوی پاپ پیوس دوازدهم ارتقاء مقام یافت.

نه آیین پرمایه دهقان بود کجا جامهٔ جاثلیقان بود

این اقدامات خشم و کینه‌ای عمومی درمیان ارمنیان برانگیخت و در بسیاری از دهات دهقانان ارمنی مقاومتی مسلحانه در برابر تجاوز به عبادتگاه‌های خویش از خود نشان دادند. پلیس و سربازان روسی دخالت کردند و بسیاری هم کشته شدند. در اچمیادزین سربازان روس دیر کهنسالی را که مقر جاثلیق بود محاصره کردند و خواهان کلیدهای کلیسای جامع و ذخایر آن شدند، و چون خریمیان هایریک درخواست آنان را رد کرد درها را شکستند و به زور داخل شدند.

صلیب مسیحا به تاراج برد هم از جاثلیقان بسی باج برد

کاهنی به نام مسروپ ماشتوتس ابداع‌کنندهٔ الفبای ارمنی است. او همراه با شاگردان خود به جای‌جای ارمنستان سفر می‌کرد و به ترویج آیین مسیحیت می‌پرداخت و همین سبب شد که او بیش از پیش خطر نابودی دین، فرهنگ و تمدن ملت خود را احساس کند؛ چراکه نبودِ یک الفبای ارمنی، آشنایی مردم با دین را دشوار می‌ساخت؛ بنابراین، در اندیشهٔ ابداع زبان نوشتاریِ ارمنی افتاد. مسروپ برای تحقق آرمان خویش به مرکز رفت و اندیشهٔ خود را با جاثلیق ساهاک پارتو در میان گذاشت و به یاری وی توانست نظر ورامشاپوه، پادشاه ارمنستان شرقی را نیز جلب نماید.

از سال ۱۸۱۱ تا ۱۹۱۷ میلادی، کلیسای ارتدکس گرجی پیرو کلیسای ارتدکس روسی بود و رهبران آن نه تنها پاتریارک نبودند، بلکه جاثلیق هم نبوده و فقط در مقام اسقف اعظم بودند، تا اینکه در سال ۱۹۱۷ میلادی، گرجستان از امپراتوری روسیه مستقل شد.