تنگری

نایب تنگری توئی کرده به تیغ هندوی سنقر کفر پیشه را سن‌سن گوی ننگری

بخش سوم و آخر آلتن توبچی شامل شرح مختصری از سلسله یوان است که پس از آن شرح مختصری از سلسله یوان شمالی تا سقوط آن با مرگ لیگدان خان در سال ۱۶۳۴ ارائه شده‌است. بخش سوم با خلاصه ای این اثر، بیانیه ای از هویت نویسنده و یک دعای فصیح برای "ارواح خان‌ها فرود آمده از تنگری توانا " دنبال می‌شود.

نقل است که بایزید هفتاد بار به حضرت عزت قرب یافت. هربار که بازآمدی زناری بربستی و باز بریدی. عمرش چون به آخر آمد در محراب شد، و زناری بربست، و پوستینی داشت باژگونه در پوشید و کلاه باژگونه بر سر نهاد، و گفت: الهی! ریاضت همه عمر نمی‌فروشم و نماز همه شب عرضه نمی‌کنم، و روزه همه عمر نمی‌گویم، و ختم‌های قرآن نمی‌شمرم. و اوقات و مناجات و قربت با‌زنمی‌گویم. تو می‌دانی که به هیچ باز‌نمی‌نگرم، و این که به زبان شرح می‌دهم نه از تفاخر و اعتماد است بل که شرح می‌دهم که از هرچه کرده‌ام ننگ دارم و این خلعتم تو داده‌ای که خود را چنین می‌بینم. آن همه هیچ ننگ می‌دارم. آن همه هیچ است. همان انگار که نیست. ترکمانی‌ام هفتاد ساله‌، موی در گبری سفید کرده. از بیابان اکنون برمی آیم و تنگری تنگری می‌گویم. الله الله گفتن اکنون می‌آموزم، زنار اکنون می‌برم، قدم در دایرهٔ اسلام اکنون می‌زنم، زبان به شهادت اکنون می‌گردانم کار توب به علت نیست. قبول تو به طاعت نه و رد توبه معصیت نه. من هرچه کردم هبا انگاشتم تو نیز هرچه دیدی از من که بسند حضرت تو نبود خط عفو بر وی کش، و گَرد معصیت را از من فرو شوی که من گرد پندار طاعت فروشستم.

خسرو ذوالجلالتین از ملکی و سلطنت مستحق الخلافتین، از یلواج و تنگری

آفریننده دو عالم را یکی باشد ولیک آتش الله خواند و این ایزد و آن تنگری

اسطوره‌شناسی ترکی اسطوره‌ها و افسانه‌هایی است، که مردم ترک در گذشته به آن باور داشته و امروزه گروهی به آن باور دارند. این افکار اعتقادهای تنگریستی و شمنیستی، به‌همراه بسیاری از ساختارهای اجتماعی و فرهنگی دیگر مربوط به شیوه زندگی کوچ‌نشینی و جنگجویی مردمان ترک و مغول در دوران باستان را نشان می‌دهد.[۱][۲][۳]

ترک توی ز هندوان چهره ترک کم طلب ز آنک نداد هند را صورت ترک تنگری

محمود ماست حکمت غرای بی نیاز مسعود ماست معرفت ذات تنگری

جاه و جان و نان و ایمان ننگری داد و دهد پس مگو سلطان و سلطان تنگری گو تنگری

دل ببرد و دین بخواهد بردن این ترک الغیاث دست گیرا تا چه خواهی کرد هان ای تنگری

آنکه بر لوح زبانها خط اول نام اوست این همی گوید اله آن ایزد و آن تنگری

که ز شه سوی سجده گه پویند تنگری تنگری همی گویند

کایرا روح خداست. خدای اولیه بالاترین آسمان، هوای بالا، فضا، جو، نور، زندگی و پسر کوک تنگری.