تقویم

تَقویم
هر نوع سامانۀ تقسیم بندی و اندازه گیریِ گُذرِ زمان، در دوره های گسترش یافته ای همچون روز، ماه، و سال؛ و استفادۀ منظم از این تقسیمات با ترتیبی معیّن، به منظورِ ثبتِ رویدادها و مرتب کردنِ برنامه هایِ آینده. تقویم در منظم ساختن حیات مدنی، برگزاری آیین ها، و همچنین مقاصدِ تاریخی و علمی سودمند است. واژۀ تقویم برگرفته از واژه ای عربی به معنای قائم (راست) گردانیدن است. تقویم در گاه شماریِ رویدادها نیز نقشی حیاتی دارد، زیرا گاه شماری با محاسبۀ زمان در تقسیمات یا دوره هایِ منظم ارتباط دارد و از این موارد در تاریخ گذاریِ رویدادها بهره می گیرد. در تقویم، یکاهای زمان را برحسبِ سه نوع حرکتِ دوره ایِ متفاوت تقسیم می کنند: روز یا یک دور چرخش محوری زمین؛ ماه یا یک دور گردشِ کُرۀ ماه بر گِردِ زمین؛ و سال یا یک دور گردشِ زمین به دورِ خورشید. تقویمِ مصری هایِ باستان نخستین تقویمِ کارآمدی بود که با توجه به نیازهایِ متفاوت، از کشاورزی و دادوستد گرفته تا آیین هایِ مذهبی و ملّی، شکل گرفت. مصریان در آغاز کوشیدند تا گذرِ زمان را با توجه به حرکتِ ماه محاسبه کنند و پیش از آن که دست و پای خود را با مجموعۀ تشریفات و آداب در این شکلِ محاسبه ببندند، مبنایِ سنجش زمان و تقویم را بر حرکتِ مداریِ زمین و رصدِ خورشید قرار دادند. ماه مدار خود به دورِ زمین را طی۲۹.۵ روز (یک ماه قمری) کامل می کند. بدین ترتیب، سالِ قمری (۱۲ ماهِ قمری) ۳۵۴ روز و ۸ ساعت و ۴۸ دقیقه است، در حالی که سالِ خورشیدی یا مدت زمانی که زمین یک دور مدار خود بر گردِ خورشید را می پیماید برابر ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۶ ثانیه (۲۴۲۱۹۹/۳۶۵ روز) است. نشانه هایی در دست است که مصریان از ۴۰۰۰ تا ۳۰۰۰پ م، تقویمِ ۳۶۵ روزی را برگزیده اند. نخستین اصلاحیه در گاه شماری خورشیدی ۳۶۵ و یک چهارم روزی را یولیوس سِزار، امپراتور روم (۱۰۰ تا ۴۴پ م)، در ۴۶پ م عملی ساخت. سِزار با کمکِ سوسیگنس، اخترشناس اسکندرانی، نوعی تقویم ایجاد کرد که به ۱۲ ماهِ ۳۰ و ۳۱ روزه تقسیم می شد و فقط ماهِ فوریۀ آن ۲۹ روزی بود. دراین شیوۀ گاه شماری که به افتخارِ سِزار، یولیانی نامیده شد، هر چهار سال یک بار یک روزِ اضافی یا کبیسه به انتهای ماهِ فوریه افزوده می شد. اساس گاه شماریِ کنونیِ ایران تقویمِ خورشیدی جلالی یا مَلِکشاهی است. جلال الدین ملکشاهِ سلجوقی گروهی از ریاضی دانان و اخترشناسان، ازجمله عمر خیام نیشابوری، را مأمور کرد تا گاه شماری با مبدأ هجرتِ پیامبر اسلام (ص) را بر پایۀ سالِ خورشیدی اعتدالی، که از روزگارِ باستان در ایران رایج بود، تدوین کنند. در این گاه شماری که از ۴۵۸ش برقرار شد، سال با اعتدالِ بهاری در نوروز آغاز می شود و دقیقاً با گذرِ چهار فصلِ طبیعت مطابقت دارد. این تقویم در هر ۲,۳۱۹ سال فقط یک روز با زمانِ حقیقیِ مبتنی بر حرکتِ انتقالیِ زمین تفاوت پیدا می کند که آن نیز در عمل در دوره های ۲۸۲۰ ساله جبران می شود. از طرفی، تقویمِ یولیانی در هر سال ۱۱ دقیقه و ۱۴ ثانیه کسر داشت و تقریباً هر ۱۰۰ سال یک روز با زمانِ حقیقیِ حرکتِ انتقالیِ زمین اختلاف پیدا می کرد. در ۱۵۸۲، پاپ گرگوریوس سیزدهم (۱۵۰۲ـ۱۵۸۵) تغییراتی در تقویم یولیانی ایجاد کرد. او ابتدا فرمان داد تا دَه روز از همان سال کاسته شود، به نحوی که یک روز پس از ۴ اکتبر ۱۵۸۲ را ۱۵ اکتبر در نظر گرفتند. سپس، نظامی ابداع کرد که به موجبِ آن، از هر چهار قرن سه روز حذف می شد. این تقویم جدید که به تقویم گرگوری مشهور شد و امروزه در حکم تقویم میلادی در بیشتر نقاط جهان به کار برده می شود، تقریباً در هر ۵هزار سال یک روز کسر خواهد داشت. با این وصف، تقویم جلالی که ۵۰۳ سال زودتر از تقویم گرگوری برقرار شد از دقت بیشتری برخوردار است. تقویم عربی اسلامی که مبنای مناسبت های مذهبی جهان اسلام است تقویمی قمری است. سال در این تقویم بین ۳۵۴ تا ۳۵۵ روز در تغییر است و ماه های آن با فصل های سال هیچ ارتباطی ندارند. مبدأ این تقویم نخستین روز محرم سال اول هجرت پیامبر اسلام (ص) از مکه به مدینه، برابر با ۲۵ تیر ماه سال اول شمسی و مطابق با ۱۶ ژوئیه ۶۲۲ میلادی (گرگوری) است.تبدیل تاریخ. امروزه در ایران عموماً از سه نوع تقویم استفاده می شود: هجری شمسی، هجری قمری و میلادی. برای تبدیل این تقویم ها به یکدیگر چند قاعده و فرمول خاص وجود دارد که به سهولت می توان آن را به کار برد. اگرH تاریخ هجری قمری وC تاریخ میلادی باشد فرمول تبدیل آن ها به یکدیگر عبارت اند از:C = ۳۲/۳۳ H + ۶۲۲ وH = ۳۳/۳۲ (C-۶۲۲).
برای تبدیل هجری شمسی(S)به میلادی(C) از این دو فرمول استفاده می شود:S=C-۶۲۱ و C=S+۶۲۱. اشتباه محاسبه از طریق این فرمول ها از یک سال بیشتر نیست. البته برای محاسبات دقیق تر باید از جدول های تطبیقی استفاده نمود.