تجدد

نمط پنجم، در صنع و ابداع است. نخست، توهمی که مردم در انتساب مفعول به فاعل دارند، برطرف گردیده، بعد تفاوت فعل و ایجاد و صنع مشخص شده‌است. در ادامه، مسائلی همچون تجدد و اینکه تجدد بدون تغیر حاصل نمی‌شود و... بعد در تنبیهی، بعدیت و اقسام آن، مشخص گردیده است. شیخ الرئیس، در تنبیه دیگری تعلق وجود معلول به علت را بیان کرده‌است. وی، در ادمه، نیاز به مرجح داشتن موجود شدن هر ممکنی را توضیح داده است. بیان نظریات متکلمین، حکما و دیگر گروه‌های فکری در رابطه با وحدت واجب الوجود و نقد آن نظریات، پایان بخش نمط پنجم اشارات می‌باشد.[پاورقی ۱۶]

واکنش‌ها به قانون منع حجاب متفاوت بود؛ طبقهٔ متجدد آن را به فال نیک گرفت و رضاشاه را برای آزادسازی زنان ستود، اما اکثریت زنان کشور با مشکلاتی مواجه شدند. هر چند پلیس اجازهٔ توسل به خشونت را نداشت، اما گاه برخورد فیزیکی اتفاق می‌افتاد و چادرها و روسری‌ها را به زور پاره می‌کردند. در شمال کشور روحانیون با قانون مورد نظر کنار آمدند و در مازندران حتی یکی از آن‌ها، در ستایش رفع حجاب و آزادی زنان سخنرانی کرد، اما در مناطق مذهبی مثل قم، خانواده‌ها دختران را از تحصیل محروم می‌کردند. در هر صورت آمار می‌گوید حضور دانش‌آموزان دختر در مدارس بعد از صدور قانون رفع حجاب و در سال‌های آخر عهد رضاشاه اوج شدیدی گرفت. در نهایت، ممنوعیت حجاب با پایان سلطنت رضاشاه ملغی شد.

ایالات شمالی با جمعیتی بالغ بر ۲۲ میلیون نفر نیمهٔ پرجمعیت کشور تجزیه‌شدهٔ ایالات متحده بودند. مردم این بخش عمدتاً به دلیل کمبود زمین‌های مساعد برای کشاورزی، اکثراً صنعتگر، تاجر و بانکدار بودند و نظام اقتصادی سرمایه‌داری حاکم بر این مناطق بود. در این مناطق کارگران در قبال دریافت مزد از کارفرما و به اختیار خود به کار مشغول می‌شدند. همچنین نظام آموزشی متجددی در ایالات شمالی ایجاد شده بود. در سایهٔ همین عوامل این بخش از کشور حامی لغو نظام برده‌داری در آمریکا شد.

عصر تمدن ببین و دور تجدد از فکلی‌های لاله‌زار علی‌جان

معشوق مزاجی‌ست ‌که این باغ تجدد یک ریشه به جز سرو خرامنده ندارد

تا تجدد جلوه دارد شبههٔ معنی بجاست کس چه فهمد این عبارتها یکی مأنوس نیست

از مباحث بسیار دلکش و بدیع کتاب، پیکار کهنه و نو، به‌ویزه مناظرهٔ محمدتقی بهار و تقی رفعت است دربارهٔ معنای تجدد که ما را در فضای ادبی آن روز قرار می‌دهد و از وجود نطفه‌های تجدد اصیل و عمیق در این جوّ حکایت می‌کند.

هادی نجم‌آبادی، یکی از مجتهدان مشهور تهران در دوران ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه بود. وی را باید یکی از تأثیرگذارترین افراد در تاریخ معاصر ایران دانست که هم در زمینهٔ تجددخواهی اثرگذار بود، هم در مسائل سیاسی ایران. افکار و اندیشه‌های شیخ را در کتاب تحریر العقلاء می‌توان جست. وی را نزدیکترین روحانی ایرانی به سیدجمال الدین دانسته‌اند. نامه‌هایی که یاران سید جمال الدین، همچون میرزا آقاخان کرمانی و شیخ احمد روحی، برای شیخ هادی نجم‌آبادی می‌فرستادند، گاه از چنان حساسیتی برخوردار بود که در صورت کشف، کشته‌شدن نامه‌رسان را در پی داشت.

از صبا تا نیما در دو جلد انتشار یافته‌است؛ جلد اول: «بازگشت و بیداری»، جلد دوم: «آزادی و تجدد».

از صبا تا نیما، کتابی است نوشتهٔ یحیی آرین‌پور، با موضوع تاریخ ادبیات فارسی، که تاریخ صد و پنجاه سال ادب فارسی را دربرمی‌گیرد. این کتاب تقریباً سراسر تاریخ ادبیات فارسی در دورهٔ قاجاریه را شامل می‌شود. این دوره از تاریخ ایران مقارن است با نفوذ روزافزون تمدن اروپایی، وسعت گرفتن دخالت و تسلط قدرت‌های استعماری، و تقویت حس استقلال‌طلبی و میهن‌دوستی و ظهور و بسط جنبش مشروطه‌خواهی و تجددطلبی.

چه دولت است نشاط تجدد اندوزی دماغ اگر نشود کهنه از نو آموزی

پرتو نور تجدد ز خیابان جدید روح امثال خیابانی نورانی کرد

عصر نو، آئین تجدد بود فکر نو و صحبت نو مد بود

بیدل تجددی‌ست لباس خیال من گر صد هزار سال برآیدکهن نی‌ام

«عرفان ابن عربی با الهیات تصوف و تعلیمات امامان شیعه که از راه روایات رسیده بود، به وسیله سید حیدر آملی و ابن ابی جمهور در قرن هشتم و نهم در هم آویخت. مجموعه این تفکرات، در مکتب اصفهان از آغاز تجدد فرهنگی دوره صفویه، در آثار عظیم میرداماد، ملاصدرا، قاضی سعید قمی و نیز شاگردان شاگردانشان شکفته گردید.»

از روی کون متجدد و از راه لون متعدد چنانکه در صورت این تفاوت هست در سیرت زیادت از آن هست الا آنکه تفاوت اخلاق ایشان جز بمحک تجربه وامتحان نتوان شناخت.

محمدرضا تجدد در سال ۱۳۴۶ شمسی این کتاب را به فارسی برگرداند و چاپخانه بانک بازرگانی ایران آن را منتشر کرد.

گُلِ توحیدِ گلزارِ تجدد کرد هر کس بو نخواهد رفت آب الفتش با غیر در یک جو

این کتاب، که بر اساس پیدایش جریان‌های عمدهٔ ادبی و سیاسی به چهار کتاب (بازگشت، بیداری، آزادی، تجدد) تقسیم شده، مستند و بر منابع زیادی متکی است که از شمار قابل ملاحظه‌ای از آنها تاکنون در تألیفات مشابه فارسی استفاده نشده‌است.

عیش و غمی که نوبر باغ تجدد است چندین هزار مرتبه ازیاد جسته بود