دست آموز

مرغ دست آموز رای روشن تو آفتاب طفل مکتب خانهٔ فضل تو عقل اولین

دشمنانت همچو روباهند جاها در کمین شیر چرخ هفتمین پیش تو دست آموز باد

ای سر زلف ترا مرغ دلم دست آموز و آتش مهر رخت در جگرم دود افکن

در سال ۱۳۲۰ قمری /۱۲۸۱ خورشیدی /۱۹۰۲ میلادی، کاشف السلطنه به روسیه رفت و دو متخصص روس را استخدام کرد و به ایران آورد، ولی کارشکنی مأموران دولتی که دست آموز انگلیسیان بودند، مانع از پیشرفت مطلوب وی می‌شد.

شعر و نثر سعدی، همواره به‌عنوان یکی از منابع متداول برای آموزش زبان فارسی مطرح بوده‌است. کتاب گلستان، سالیان زیادی به عنوان منبع آموزشی برای مکتب‌خانه‌ها و مدرسه‌ها مورد استفاده واقع می‌شده‌است. به گفتهٔ ادوارد براون، ایران‌شناس مشهور بریتانیایی، طی شش قرن و نیم، هرجا به آموزش زبان فارسی پرداخته شده، نخستین کتاب‌هایی که به دست آموزنده داده‌اند، آثار سعدی بوده‌است.

چو بر کس بخت بد فیروز گردد هنرمندیش دست آموز گردد

غیر چشمت کاو بدل پیوسته ناوک میزند کس نشان تیر کرده صید دست آموز را

سر ز قیدت نکشد با تو چو آموخت کمال مرغ مألوف گرفتار ز دست آموزی است

دست اگربردارم از دل، می شکافد سینه را هیچ مرغی چون دل بیتاب، دست آموز نیست

به سوی دست ها تیر جگردوز پریدی همچو مرغ دست آموز

کجاست تیشه فرهاد و مرگ دست آموز؟ که ماند کوه غم و غمگسار رفت به گرد

چون کنی دورم، نگاهی کن که بهر احتیاط رشته می بندند برپا، مرغ دست آموز را