غلات

غُلات
جمع غالی به معنای کسی که از حد تجاوز کند و به گزاف و افراط گراید. در اصطلاح، گروه هایی از شیعه که در حق پیامبر (ص) و امامان به خصوص امام علی (ع) افکار و عقاید تند و افراطی داشته و مقام آنان را تا حد خدایی یا نیابت از خدا در خلق و رزق و احیا و اماته و امثال آن بالا برده اند. فکر این که پیامبر (ص) موجودی فوق بشری بود بلافاصله پس از درگذشت آن حضرت آغاز شد. بنابر روایات تاریخی پس از آن که خبر درگذشت آن حضرت پخش گردید یکی از صحابه اظهار کرد که وی وفات نفرموده و تنها از نظرها غائب شده است تا بعداً مراجعت نماید؛ ادعایی مشابه پس از شهادت حضرت امام علی (ع) شنیده شد. همین ادعا بار دیگر پس از درگذشت فرزند آن حضرت، محمّد بن حنفیّه، در ۸۱ق مجدداً شنیده شد. همچنین افراد و گروه های متعدد دیگری که امام صادق (ع) یا سایر ائمّۀ اطهار را خدا می خواندند. تمامی این گروه ها تفسیر مخصوص باطنی خود را از شریعت و شعائر مذهبی داشته و در نهایت از جامعۀ اسلامی کناره گیری کرده، به راه خود می رفتند. مع ذلک ائمّۀ اطهار و هواداران آنان ناچار بودند مرتباً به صورت رسمی آنان را لعن و تکفیر کرده و از آنان تبرّی نمایند تا اعتبار جامعۀ شیعه به خاطر کفرگویی های آنان آسیب نبیند و اظهارات ایشان چهرۀ تشیّع را خدشه دار نسازد. در دهه های سوم و چهارم قرن دوم هجری، در دورۀ زندگی و امامت امام صادق (ع)، گروه دیگری از غُلات در جامعۀ شیعه پدیدار شدند. این گروه به بسیاری از نظریات و عقاید گروه تقریباً ناپدیدشدۀ کیسانیّه علاقه مند بوده و از آن جانبداری می کردند. این گروه جدید از غلات، پیامبر و ائمّه را خدا نمی خواندند بلکه معتقد بودند که پیامبر و ائمّه عملاً تمام کارهایی را که خداوند باید انجام دهد، انجام می دهند با این فرق که قدرت خدا اصلی و قدرت آنان تَبَعی و فرعی است. پس فرق اصلی میان آنان و غلات ملحد آن بود که غلات ملحد، ائمّه را در عرض خدا و در درجۀ او می دانستند ولی اینان در طول خدا می دانستند. این فکر به زودی در سنّت شیعه با کلمۀ «تفویض» شناخته شد که گروه مزبور را به این اعتبار «مُفوِّضه» نامیدند. همچنان که سایر گروه های غلات که ائمّه را خدا می دانستند به طور اخصّ «غلات طیّاره» یا به طور ساده و خلاصه «طیّاره» خوانده می شدند. در کتب رجال حدیث شیعه معمولاً افراد این گروه با تعبیراتی نظیر فاسدالمذهب یا فاسد الاعتقاد و اهل تخلیط (تفسیر باطنی از شریعت) مشخص شده، و گروه دیگر که همچنان در داخل مذهب تشیّع مانده و به اصطلاح «غُلات درون گروهی» بودند با تعبیراتی نظیر اهل الارتفاع، مرتفع القول، یا فیه غلوّ و ترفّع ممتاز گردیده اند. اصول و اعتقادی مفوِّضه شکل تکامل یافتۀ عقائد غلات صدر اول بود. چنین به نظر می رسد که جریان فکری مُفوِّضه پیوندی نامبارک از دو نظریۀ غالیانه از غلات کیسانی در اوایل قرن دوم بوده است. نظریۀ اول، نظریۀ حلول روح خداوند یا نور او در جسم پیامبر و ائمّه بود. نظریۀ دوم اعتقاد به دو خدای آسمان ها و زمین داشت. هرچند خدای آسمان ها بزرگ تر و خدای زمین کوچک تر و فرمانبردار اوست. این دو نظریه در دهۀ چهارم قرن دوم توسط ابوالخَطّاب (متوفّی ح ۱۳۸ق)، رئیس غُلات خَطّابیه، با یکدیگر به این صورت تلفیق شد که روح خدا در مقام تنزل در شکل امام صادق(ع) مجسّم شده و اکنون وی خدای زمین است. مذهب مفوّضه که اندکی پس از کشته شدن ابوالخطاّب، بنیاد نهاده شد به شکل روشن، صورت متطوّرتری از همان فکر بود. چند دهۀ بعد در اواسط قرن سوم، محمّد بن نُصَیر نمیری مکتب تفویض را با افزودن عقاید باطنی دیگر در باب حلول و تناسخ به صورت اولیۀ خطاّبی آن بازگرداند. مذهب نُصَیری به این شکل متولد شد اما تدوین و تکمیل و بنیاد اساسی آن به دست یکی از جانشینان بعدی محمّد بن نصیر، حسین بن حَمْدان خصیبی ( ـ ۳۴۶/۳۵۸ق) انجام گرفت و از آن پس به شکل یک فرقۀ غالی در جامعه اسلامی تداوم یافت که اکنون تعداد پیروان آن در مجموع سوریه و لبنان و ترکیه ـ که با عنوان علوی خوانده می شوند ـ به چندین میلیون نفر بالغ می شود. اما قسمت اعظم مفوّضه از پیوستن به این مذهب جدید ـ و به معنایی احیاشده ـ خودداری کرده و تا پایان دورۀ ائمّه همچنان در صفوف شیعۀ امامیّه باقی ماندند. هرچند در هر فرصت مناسبی که پیدا می کردند به نشر ادبیات غالیانه و مجموعۀ بزرگی از روایات و احادیث اقدام نمودند. دانشمندان و راویان حدیث مدرسۀ قم که در آن دوره، مرکز اصلی و عمدۀ علمی شیعه بود به شدّت نسبت به بسط و رخنۀ افکار و آثار مفوّضه عکس العمل نشان می دادند. آنان نیز با تمام قوا می کوشیدند جلوی سیل عظیم ادبیات غلات را که به سرعت گسترش می یافت، بگیرند. ائمّۀ اطهار براساس روایاتی که در دست است، خود همواره و با شدت، غلات و عقاید آنان را محکوم می کردند. امام صادق(ع) شیعیان را از آن که جوانان آنان به دست غلاة، گمراه و از مذهب حق منحرف شوند برحذر می دارد. همچنین در توقیعی که در دوران غیبت از ناحیۀ مقدّسه صادر شده امام از «جهّال و حمقاء» که در حقّ ائمه غلوّ می کردند شکایت فرمودند. در موردی دیگر، در پاسخی که محمّد بن عثمان عَمری، سفیر دوم ناحیۀ مقدّسه، به جامعۀ شیعه ارسال کرد، نقطه نظرهای مفوِّضه در نسبت دادن خلق و رزق به ائمّه تکذیب و انکار شد لیکن برکت و عنایت خاص حق دربارۀ ائمّه که میامن برکات الهی به دعای آنان بر روی مردم گشوده می شود تأکید گردید. این توقیع دوم، موضع رسمی نواب ائمّه را که همان نقطه نظر تودۀ علاقه مندان به اهل بیت و جامعۀ شیعه و در واقع خطّ میانه است، تأیید می نمود. مهم ترین فرق غلات از این قرارند: سبائیه، بیانیه، جناحّیه، اهل حق، یزیدیه، نصیریه، کاکائیه، بلالیه، تمیمیه، مُجسِّمه، مُشَّبِهه، بدائیه، جعفریه، تفویضیه، اسحاقیه، بَکتاشیه، جواربیه، جوالیقیّه، خناقیه، حیدریه، شبک، حمزیّه، سردابیه، سراجیه، راجعیه، حلولیه، حربیه، کیسانیه، ابومسلمیه، سحابیه، حماریه، حلمانیه، عزاقریه، سرخ علمان، سپیدجامگان، خَطّابیّه، مغیریه، منصوریه، علبائیه/ذمیه (پیروان علباء بن ذراء دوسی)، شریعیّه (قائل به الوهیت اصحاب کساء)، کیّالیه (پیروان احمد بن کیال) و نُصیریه/ نُمیریه
غلات (گیاهان). غَلّات (گیاهان)
گیاهانی با دانه های خوراکی و سرشار از مواد مغذی و نشاسته. این واژه بیشتر به گندم، جو دوسر، چاودارو جواطلاق می شود. اما ممکن است ذرت، ارزنو برنجرا نیز شامل شود. غلات در حدود 75درصد کربوهیدرات و 10درصد پروتئین، همچنین مقداری چربی و سبوس دارند. آن ها را می توان به آسانی انبار کرد. کل غلات جهان می تواند پروتئین و کربوهیدرات مورد نیاز همۀ انسان ها را تأمین کند، اما در کشورهای ثروتمند به منظور افزایش تولید گوشت، لبنیات و تخم مرغ، بخش عمده ای از غلات، خوراک دام است. برخی از آن ها برای پختن آماده می شوند (جو پرک، گندم پرک)، گاهی نیز به صورت آماده مصرف می شوند؛ برخی نیز فرآوری و شیرین شده و همچنین سبوس دارند، مانند برشتوک. غلات سبوس دار مغذ ی تر از نوع فرآوری شدۀ آن است و اغلب ویتامین و چاشنی هایی به آن ها افزوده می شود که در مرحلۀ فرآوری از بین رفته اند. تولید جهانی غله از 1990 (زمان اوج آن) کاهش یافته است. بخشی از این کاهش ناشی از آن است که گونه های جدید و قدیم غلات با افزایش کود شیمیایی بیش از این، محصولی تولید نمی کنند، و علت دیگر ضعف ساختار خاک است، چنان که، در سپتامبر 1995، در سیلوهای جهان، فقط برای 49 روز، غله موجود بود.