زبان کردی

در استان آذربایجان غربی علاوه بر زبان‌های ترکی آذربایجانی و زبان کردی عده‌ای از مردم نیز به زبان‌های ارمنی و آرامی نو آشوری سخن می‌گویند.

کردهای ساکن بخش شمالی آذربایجان غربی (از شهرستان اشنویه به سمت شمال) به زبان کردی کرمانجی صحبت می‌کنند و بخش بزرگی از آن‌ها از ایل شکاک هستند. کردهای بخش جنوبی آذربایجان غربی نیز به زبان کردی سورانی سخن می‌گویند و ایل مکری از بزرگ‌ترین ایلات این منطقه (مکریان) است. البته ایلات کرد دیگری نیز با جمعیت کمتر در هردو بخش شمالی و جنوبی استان زندگی می‌کنند؛ از جمله اینکه در بخش‌های کردنشین شهرستان ارومیه در کنار ایل شکاک، ایلات بیکزادگان، هرکی، زرزا و مامش نیز سکونت دارند.

بادینانی که لهجه‌ای از کردی کرمانجی است در مناطق شمالی‌تر کردستان عراق ازجمله در دهوک رواج دارد و کردی سورانی در مناطق جنوب شرق ازجمله اربیل و سلیمانیه رایج است. گویش سورانی جز دسته زبان کردی میانی دسته‌بندی می‌شود، این گویش از یک طرف به پهلوی اشکانی نزدیک است (گویش اربیلی) و از طرف دیگر با پارسیگ ساسانی نزدیکی دارد (گویش بابانی) و برخلاف گویش‌های دیگر کرمانجی و هورامی و سورانی خاصیت ارگاتیو خود را از دست داده‌است و گویشی نو به نظر می‌رسد

لبم گویا لب تصویر بود از جوش خاموشی چو موجم در مسلسل گویی ای می تر زبان کردی

ستم به خویش ز کوتاهی زبان کردیم به هر چه شکر نکردیم، یاد آن کردیم

به کنج کلبهٔ ویران غم نومیدم افکندی مرا با جغد محنت همزبان کردی ، نکو کردی

هر آنکس کو زبان را کرد مطلق بر خلاف تو تن او را اسیر حبس و محنت چون زبان کردی

مردم این روستا به زبان کردی کلهری و کردی مایانی صحبت میکنند.

نه‌ این ‌زلفت ‌همان ‌زنگی‌کش از رومست‌ دلتنگی چه‌شدکآوردی‌و در مرز رومش‌مرزبان کردی

کردهای ارومیه به لهجه کرمانجی از زبان کردی سخن می‌گویند.

مقایسه ضمایر(من، تو، او، ما، شما، ایشان) در گویش‌های زبان کردی

صدیق صفی‌زاده کتاب تاریخ‌القرآن او را به زبان کردی و گویش سورانی ترجمه کرده و با مشخصات زیر به چاپ رسانده‌است.

علاوه بر زبان کردی، گویشوران فارسی‌زبان و ترک‌زبان نیز در استان کردستان زندگی می‌کنند که جمعیت آن‌ها بنا بر آمار موجود نزدیک به ۰٫۳ درصد از جمعیت استان را شامل می‌شود.

در زبان کردی نیز به آن اِستر گفته می‌شود. شبه اسب یا یابو گونه‌ای دیگر از چهارپایان است که از جفت‌گیری اسب نر و الاغ ماده به‌وجود می‌آید. پرورش قاطر تنها زمانی امکان‌پذیر شد که دامنه پراکنش اسب اهلی که در حدود ۳۵۰۰ سال، قبل از میلاد و از آسیای مرکزی شکل گرفته بود، به الاغ اهلی که از منطقهٔ شمال شرقی آفریقا سرچشمه می‌گرفت رسید. این همپوشانی احتمالاً در ایران، آناتولی و بین‌النهرین و در منطقهٔ آسیای غربی رخ داده‌است و قاطرها اندکی پیش‌تر از ۱۰۰۰ قبل از میلاد در آنجا پرورش داده شده‌اند.

زبانِ سعدی و حافظ چه عیب داشت که‌اش بَدَل به تُرک زبان کردی این زبان هیز است

رفتی ای خواجه و زیان کردی عرض خود در سر زبان کردی

نهادی در دلش سد گنج بر گنج وزان گنجش زبان کردی گهر سنج

رسد قصاب چون پیش تو نتواند سخن گفتن نمودی روی و او را بی‌زبان کردی خوشت باشد

از زبان کردی تو سر رادر زیان این معانی را ندانستی بیان

آرامگاه ویس نازار برای مردم منطقهٔ کرمانشاه، به ویژه اهل طریقت و اهل تسنن اهمیت بالایی دارد. تقریباً همهٔ پیروان شیعه، سنی و یارسان در کرمانشاه برای این زیارتگاه احترام بالایی قائل هستند. علاوه بر این به‌دلیل تقدس این زیارتگاه، اشعار فولکلور زیادی به زبان کردی دربارهٔ آن سروده شده‌است.