دارالفنون

دارُالفُنون
مدرسه ای به سبک مدارس اروپایی. در ۱۲۶۷ق ( ۱۲۲۹ش، ۱۸۵۱م) در تهران تأسیس شد. واژۀ دارالفنون به معنای مدرسۀ علمی و فنی و معادل عبارت پُلی تکنیک فرانسه است. دارالفنون تهران در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و به همت امیرکبیر، صدر اعظم او، به منظور وارد کردن علوم و فنون اروپایی به ایران دایر شد. بنای ساختمان دارالفنون در ۱۲۶۶ق آغاز شد و طی مدتی که ساخته می شد، هفت معلم برای رشته های پیاده نظام، توپخانه، مهندسی، سواره نظام، طب و جراحی، معدن شناسی، و دواسازی از اتریش به تهران دعوت شدند. در روز یکشنبه ۵ ربیع الاول ۱۲۶۸ق، ۱۰۰ تن از فرزندان شاهزادگان و امرا و اعیان و رجال، که برای تحصیل در این مدرسه انتخاب شده بودند، به حضور ناصرالدین شاه معرفی شدند و دارالفنون افتتاح شد. دارالفنون ابتدا جزو تشکیلات دربار بود و رئیس آن زیر نظر شاه انجام وظیفه می کرد و همواره یکی از شاهزادگان یا رجال درجۀ اول بر آن نظارت داشت. معلمان با اجازۀ شاه منصوب می شدند و برای تحصیل درمدرسه نیز اجازۀ شاه لازم بود. در این مدرسه، علاوه بر معلمان اتریشی، از بعضی کارکنان خارجی دولت نیز برای تدریس استفاده می شد و مترجمانِ معلمانِ خارجی از بین ایرانیانی انتخاب می شدند که در اروپا تحصیل کرده بودند. عده ای معلم ایرانی نیز در آن جـا تدریس می کردند. دارالفنون تهران، مانند پلی تکنیک ویِن (اتـریش) دارای شش شعبه بود: ریاضیات و مهندسی، طب و دواسازی و جراحی، امور معدن شناسی، زبا ن های خارجه، نقاشی، و نظام. همۀ تجهیزات آزمایشگاه های آن (فیزیک، شیمی، تاریخ طبیعی، نقاشی) دقیقاً مانند اسباب های آزمایشگاه پلی تکنیک وین بود. بعدها شعبۀ خاصی هم برای ادبیات و فقه و فلسفه و غیره برآن افزودند. به جز شعبۀ نظام، که در عمارت مجاور دارالفنون قرار داشت و نام آن مدرسۀ نظام بود، دیگر شعب در محل دارالفنون اداره می شد. دارالفنون، نخستین دانشگاه جدید و مادر آموزش و پرورش نوین و مدارس جدید (به سبک اروپایی) در ایران است. این مدرسه دوازده دوره فارغ التحصیل داشت، حدود ۱,۱۰۰ نفر، و از کارهای مفید و مهم آن ترجمه و تألیف کتب درسی بود که در چاپ خانۀ مدرسه چاپ می شد. دارالفنون کتابخانۀ معتبری نیز داشت، که بعدها به کتابخانۀ ملی پیوست. در ۱۲۹۸ش، با تفکیک شعبه های طب و جراحی و داروسازی از آن و ایجاد مدرسۀ عالی طب و نیز تفکیک قسمت های نظامی، دارالفنون به مدرسۀ متوسطه (دبیرستان) تبدیل شد و بعدها با تجدید سازمان آموزش و پرورش ایران، از ابتدای قرن حاضر، دارالفنون به دبیرستان دارالفنون تبدیل شد که تا چندی پیش در تهران دایر بود و اکنون تعطیل است.