خمسه

این استان در گذشته محال خمسه نام داشت و در زمان قاجار و سلسله‌های پیشین نیز حاکم نشین بوده و زیر نظر ایالت آذربایجان و با نام ولایت خمسه اداره می‌شد و بعداً در زمان رضاشاه پهلوی و تشکیل استان‌های شماره بندی شده زیرمجموعه استان یکم بود و بعدها هم چند سالی هم با گیلان استان مشترکی را تشکیل دادند.

از ابهر به عنوان بلوک معتبر از ولایت خمسه با باغات فراوان و آب‌های جاری نام برده شده‌است. ژان شاردن می‌نویسد ابهر در دوره شاه عباس دوم صفوی دارای ۲۵۰۰ خانه و باغچه بوده‌است. چنانچه سواره نیم ساعت وقت لازم داشته تا از آن عبور کند. ابهر در این زمان دارای اماکن عمومی و سه مسجد بزرگ بوده و در وسط شهر بقایای گلین قلعه مخروبه‌ای مشاهده می‌شود.

پنج حواس وقف شد بر لب و چشم و زلف و خط جادوی خمسه کزفسون پنج کند حواس را

صلوة خمسه دگر پنج گنج اسلامست معاف نبود ازین گر ذکور یا که نساست

گودرزی در سال ۱۳۵۶، کلاس‌های تفسیر در مناطق مختلف تهران (نازی‌آباد، سلسبیل، قلهک، جوادیه و خزانه) برپا و نیروهایش را نیز از همین جلسات جذب می‌کرد. البته برخی از این جلسات هم به اقتضای فضای آن سال‌ها در خانه‌های افراد علاقه‌مند تشکیل می‌شد. مساجدی که گودرزی جلسات قرآن را در آنها برگزار می‌کرد، عبارت بود از مسجد «الهادی»، (خیابان شوش)، مسجد «فاطمیه خزانه»، مسجد «رضوان» (خیابان اتابک)، مسجد «شیخ هادی» و مسجد «خمسه قلهک». مسجد «اعظم» هم که کتابخانه قائم در آن بود و جوانان مذهبی به آنجا رفت‌وآمد داشتند، در اختیار علی حاتمی (که در زندان خودکشی کرد)، یکی از فرقانی‌ها بود و افرادی را در همان‌جا جذب این گروه کرد.

می برد از من حواس خمسه خط روی دوست یادم آید در فلک بینم چوماه وهاله را

استان زنجان همچنین در برخی از کتاب‌های مربوط به دوران زندیان و قاجاریان به نام «خمسهٔ آذربایجان» خوانده شده‌است؛ ولی از اواخر دورهٔ قاجار صرفاً «خمسه» ذکر شده و در دورهٔ پهلوی تشکیل شهرستان زنجان و سپس استان زنجان را داده‌است.

کمربسته است چون گل از پریشانی به خون من حواس خمسه من پنجه شیرست پنداری

و قال کعب، اول ما تسئل المرأة یوم القیمة عن صلوتها، ثم عن حق زوجها» و قال صلّی اللَّه علیه و آله و سلم: «المرأة اذا صلّت خمسها و صامت شهرها و احصنت فرجها و اطاعت بعلها فلتدخل من ایّ ابواب الجنة شاءت»

در این منطقه ۳ باغ واقع شده‌است: باغ شرکت نفت، باغ سفارت آلمان و باغ سفارت ترکیه. باغ شرکت نفت متعلق به میرزا محمد امین دفتر، مستوفی خمسه بود. او در آنجا باغ پرورش گل احداث کرده بود که پس از مرگش به همسرش فاطمه خانم دختر آصف الدوله، والی خراسان رسید. وی هم آنجا را به شرکت نفت ایران و انگلیس فروخت.

و گر می دهد خمسه از گنجه یاد نی نغمه سنج تو در پنجه باد

ابوعلی (کازرون)، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان کازرون در استان فارس ایران است که دهستان آن بلیان و یکی از روستاهای قراء خمسه که شامل مشتان ،مهرنجان،بلیان،ابوعلی،سیف آباد می باشد که در سرشماری جدید دارای جمعیت ۳۵۰۰ نفری می باشد که دارای گویشی لری و شغل اکثریت مردم کشاورزی(گندم، گوجه ، هندوانه، ملون) ، و دامداری می‌باشد که اکثر فامیلهای این روستا؛ محمدی،مسیحی،احمدی،شجاعی،دهقان،فرهادی،رنجبر،کرمی،جعغری و والی می‌باشد.

قسم روحانی آنست که حواس خمسه چون سمع و بصر و شم و ذوق و لمس آن را ادراک نتواند کرد و قابل قسمت و تجزّی و تحیّز نباشد.

اندر اسماء خمسه اسمی هست کاندر او نکته‌ای بود باهر

روستا دارای بافت تاریخی بوده و قدمت ۷۰۰–۶۰۰ ساله دارد. در قدیم برای حفاظت از کلیدر غرب به شرق (شاهراه ارتباطی معجزات به خمسه) و نیز برای حفاظت از کاروانیان در قبال هجوم راهزنان قلعه ای به دستور حکومت ایلخانیان بنا شد و تخریب گردید

خدا بین نبیند به زیر کسا کسی را، به جز خمسه یعنی خدا

سیمین ذقن نگریست دیوان شیخ دردست یارب نگاه دارش از خمسه نظامی

در زمانی که (بین ۱۲۶۷ تا ۱۲۷۲ هجری خورشیدی) به عنوان حاکم خمسه (زنجان) خدمت می‌کرد، امین‌السلطان با پیشکش هفتصد سکهٔ اشرفی به ناصرالدین‌شاه لقب احتشام‌السلطنه را برای وی گرفت.