چشم

چشماندام بینایی. در چشم انسان، براثر عملِ مشترک قرنیۀ منحنی، مایعات داخلی، و عدسی، نور متمرکز و کانونی می شود. چشم حشره، مرکب است و از تعدادی چشم کوچک مستقل، با نام اوماتیدی، تشکیل شده است. هر اوماتیدی به تنهایی نور را جمع آوری و به گیرنده منتقل می کند تا تصویری مجزا ساخته شود. بی مهرگان چشم هایی بسیار ساده تر و بدون عدسی دارند. در بین نرم تنان، سرپایان چشم های پیچیده ای شبیه به چشم مهر ه داران دارند. با آن که چشم های نوعی میگو قدرت درک رنگ دَه نوع رنگدانه، و چشم بعضی از مگس ها و ماهی ها قدرت درک پنج نوع رنگدانه را دارند، چشم انسان که فقط قدرت درک سه نوع رنگدانه را دارد، با ساختاری تقریباً کروی در حفره ای استخوانی قرار دارد. نور از قرنیه وارد چشم می شود. قرنیه منطقه ای شفاف در جلویِ لایۀ سخت خارجی (صلبیه) است. نور از شکافی کروی (مردمک) واقع در عنبیه (بخش رنگی چشم) می گذرد. ماهیچۀ عنبیه کوچکی و بزرگی مردمک و درنتیجه، مقدار نوری را که به چشم وارد می شود کنترل می کند. سپس، نور از عدسی عبور می کند. رباط های آویزان و ماهیچه های مژکی عدسی را در جای خود نگه می دارند. ماهیچه های مژکی باعث می شوند تا عدسی، که ساختار کروی و شفافی واقع در پشت عنبیه است، تغییر شکل دهد و تصاویر اجسامِ دور و نزدیک روی شبکّیه، واقع در پشت چشم، متمرکز شوند. شبکّیه پر از یاخته های حساس به نور استوانه ای، میله ای، و مخروطی است. یاخته های استوانه ای در نور کم به خوبی عمل می کنند، امّا قادر به درک رنگ نیستند. یاخته های مخروطی در روشنایی و نور زیاد بهتر عمل می کنند و مسئول دید رنگی اند. بخشی از شبکیّه، با نام لکه زرد، که تصویر در هنگام دید دقیق روی آن متمرکز می شود، اساساً از یاخته های مخروطی تشکیل شده است. یاخته های استوانه ای و مخروطی شبکیه تکانه ها را در طول نورون های حسی عصب بینایی به مغز می فرستند. این تکانه های عصبی در بخش خاصی از مغز (لپ پس سری) پردازش می شود و به صورت تصاویر ذهنی درمی آید که به آن رؤیت یا بینایی می گویند. چگونگی عمل رؤیت هنوز به درستی روشن نیست و سازوکار آن به ویژه در مورد رؤیت رنگ ها ناشناخته است. در قدیم عموماً معتقد بودند که در رؤیت، نور از چشم بیننده ساطع می شود و به اشیاء برخورد می کند و باعث دیدن آن ها می شود. ابن هیثم، فیزیک دان برجستۀ اسلامی قرن ۴ق که از بنیانگذاران علم اُپتیک یا نورشناسی است، ثابت کرد که این نظر درست نیست و از چشم هیچ نوری بیرون نمی آید. منبع و سرچشمه نور در بیرون قرار دارد که بر اشیاء می تابد و انعکاس آن به چشم می رسد و باعث رؤیت آن ها می شود.