پندار

خزان شکفتگی از حد ببرد، پنداری که باغبان به چمن آب زعفران داده ست

زوده نرم که اقلیم صفاهان دارد تو مپندار که از معدن کتان دارد

حبشی خال تو بر گلشن رخ پنداری که ندا می زند از روضه ی فردوس بلال

در اطراف رودخانه نیل در مصر شکار می شود. چنین پندارند که نسل تمساح است و در خشکی می زید. مفیدترین اجزایش پیرامون های گرده ( کلیه) است. اندامان راننده: آرزوی جماع را به حدی برانگیزد که تا سوپ عدس و کاهو نخورند فرو ننشیند. ( از کتاب قانون بوعلی جلد دوم ص ۲۵۱)

سالها کردیم قطع وادی عشقش ولیک تا نپنداری که این ره را کرانی یافتیم

تو پنداری که در فعلت گنه نیست هوای نفس دون را در تو ره نیست

ز بس حیرت به حیرت در فزودم چنان گشتم که پنداری نبودم

در این معنی خلق سه گروه ‬آمده‌‬اند: گروهی از عوام چنین می‌‬پندارند که آدمی جز قالب نیست چنانکه خدای- تعالی- می‌‬گوید: «إِنّا خَلَقْنا الإِنسان مِنْ نُطْفَةٍ أمْشاجِ نَبْتَلیهِ». و جایی دیگر گفت: «إِنّا خَلَقْناهُمْ مِنْ طینٍ لازِبِ» و گروهی دیگر از علما، هم جان فهم کنند و هم قالب، چنانکه خدای- تعالی- گفت: «وَصَوَّرَکُم فَأَحْسَنَ صُوَرَکُم». یعنی «صَوَّرَکُم بالقالب فأحسَنَ صُوَرَکُم بالرُّوحِ». اما گروهی خواص اطلاق انسان و آدمی را جز جان ندانند؛ و قالب را از ذات انسان ندانند به هیچ حال، بلکه قالب را مَرکب دانند و آدمی را که جان است راکب و سوار؛ هرگز مَرکب از ذات راکب نباشد. اگر کسی بر اسب نشیند او دیگر باشد و اسب دیگر. قفس دیگر باشد و مرغ دیگر؛ نابینا چون قفس بیند گوید: این مرغ خود قفس است، اما بینا درنگرد، مرغ را در میان قفس بیند؛ داند که قفس از برای مرغ باشد و از برای مرغ به کار دارند؛ اما مرغ را خلاص دهند قفس را کجا برند؟

مرد گفت: خواجه! معذور دار که او طفل است. نمی‌داند و در محلت ما جهودانند و ما به روزه باشیم. پیوسته کودک ما جهودان را می‌بیند که به روز چیزی می‌خورند. پندارند که هر که به روز چیزی خورد جهود است. این از سر جهل گفت. از وی عفو کن.

اسپینوزیسم (که اسپینوزایسم هم گفته می‌شود) گونه‌ای نظام یگانه‌انگاری فلسفی برپایه تعلیمات باروخ اسپینوزا است که «خدا» را ذات منحصر به‌فرد و خودمختار، و هردو این ویژگی‌ها را مهم، می‌پندارد.

ز ابلهی گوش سوی او دارد گفته‌اش جمله راست پندارد

برق فنا خنده زد خرمن پندار سوخت هرچه درین خاکدان بود شد آیینه پوش