مصاحبت

«بدان که نادان از مصاحبتِ دانا بیشتر در رنج است تا دانا از مصاحبتِ نادان»

در بغداد با ابن شجری مصاحبت داشت. در مکه ۵ سال ساکن شد و جارالله یعنی همسایه خدا لقب گرفت. او پیرو جنبش سیاسی-اجتماعی معتزله بود. محمود زمخشری در روزگار سلطان ابوالفتح ملکشاه سلجوقی که پشتیبان دانشوران بود زندگی می‌کرد.

چو در مصاحبت او بریدم آن ره را مرا معاینه شد کان حدیث بود خیال

او از شاگردان و اصحاب جنید بغدادی بود و همچنین با ابوالحسین نوری و ابوالقاسم ابراهیم نصرآبادی و برخی از مشایخ قرن سوم و چهارم هجری مصاحبت داشت. مشهورترین مرید و شاگرد او، ابوالعباس سیاری ـ صوفی مشهور قرن چهارم ـ است که خود سر سلسله معروفی است در تصوف به نام سیاریّه.

چو آن مکان شود آباد از عنایت دوست کنم مصاحبت دوستان پاک نهاد

وگفت: هر که مصاحبت کند با علم او را چاره نبود ا زمشاهده امر و نهی.

گفت: تو هم درآی و با وی باش. گفتم: مرا مهمی ضروری در پیش است که اینجا نمی توانم بود غلام را به وی گذاشتم و من برگشتم. چون به خانه رسیدم در ببستم و بر سر بستر بنشستم در آن اندیشه که امشب میان ایشان چون گذرد و مصاحبت ایشان بر چه قرار گیرد.

و در دل آرزو می کنم که اگر آمال دست دهد، مصاحبتشان را بخت روزی کند.

نفحات‌الانس عنوان کتابی است از جامی، شاعر و عارف قرن نهم هجری که در سال ۸۸۳ هجری قمری نوشته شده‌است. در این کتاب، تعدادی از افراد سرشناس از جمله علما و عرفا معرفی شده‌اند. بخشی از این کتاب شرح حالی کوتاه از سعدی می‌دهد و از جمله مصاحبت او با شهاب‌الدین عمر سهروردی در آن نقل شده‌است. برخی از مطالب این کتاب در مورد سعدی، از کتاب شدالازار نقل شده‌است.

نصیحتی بشنو غنچه، پیش گل منشین که از مصاحبتش هرزه خند خواهی شد

شیخ ابوالفضل بن مظفر ابی‌الخیر نیریزی از فقه‌ها و مشایخ بزرگ فارس بود. او در نیریز به دنیا آمد و در شیراز به امر قضاوت اشتغال داشت و در مدرسه زاهدیه به تدریس و تعلیم می‌پرداخت. شیخ ابوالفضل به حجاز، مکه و شام سفر کرد و از مصاحبت مشایخ بسیار بهره‌مند شد. صاحب شدالازار وفات او را در سال ۶۲۱ هجری قمری در شیراز دانسته‌است.‌

امیرمؤمنان(ع) فرمود: در مصاحبت کسی که شش خصلت در او گرد بود، فایدتی نیست: کسی که اگر سخن گوید دروغ گوید و اگر سخنش گوئی دروغ شمرد، اگر امینش پنداری خیانت ورزد و اگر امنیت نهد، متهمت کند. اگر به وی بخشیدی، کفران کند و اگر به تو بخشد، بر تو منت نهد.