در آغاز هزاره اول پیش از میلاد، ماننا یکی از کوچکترین تشکیلات دولتی لولوبی و کوتی بود در کرانه جنوبی دریاچه ارومیه و جز ایالت آشوری زاموآ. دوره حساس ماننائیان مصادف است با فرضیه ورود آریاییان به فلات ایران. همچنین ممکن است دوران مذکور با زمان منوچهر و پس از آن در شاهنامه منطبق باشد. اصطلاح مان از اواسط هزاره اول و پیش از آن اصطلاحی استراتژیک بوده حتی در کتیبه بیستون تکرار شده اما محققان بر سر معنی آن تفاهم ندارند ولی متفق‌القول هستند مان مربوط به خانواده، خانه و امثال آن هست. دوره رونق مان مصادف است با سرازیر شدن اقوام و قبایل صحراگرد از طریق رود ارس به فلات ایران، نقل مکان مزبور شاید تاریخی هزار ساله و یا بیشتر داشته است؛ بدین سبب مهاجران از نظر اقوام ساکن بی‌وطن یعنی مانْنا لقب گرفتند. مان احتمالا خانه و نا به معنی نه یا منفی است، پس مانْنا به معنی بی‌خانه یا همان چادرنشین است و این اصطلاح حداقل سه گروه قبیله‌ای کیمری، اسکیت و سکا در بر می‌گرفت.
جملاتی از کاربرد کلمه ماننا
و عن علی ابن ابی طالب قال: شکوت الی رسول اللَّه (ص) حسد الناس لی، فقال اما ترضی ان تکون رابع اربعة اول من یدخل الجنة انا و انت و الحسن و الحسین (ع) و ازواجنا عن ایماننا و شمائلنا و ذریتنا خلف ازواجنا و شیعتنا من ورائنا.
در غرب مسلماً ماننا از لحاظ پیشرفت و تکامل در میان همه قبایل ایرانی مقام اول را حائز بود.
کشتیّ عمر نوح و سلیمان روانه شد سلیماننان ، نوحدان قالان دوْنیادی
ولی در اینکه پادشاهی اسکیت‌ها را باید در مجاورت ماد و بخصوص ماننا جست شکّی نیست. مدارکی در دست است که در پایان قرن ششم و آغاز قرن پنجم پ.م. یعنی زمان هخامنشیان اراضی مسکون توسط اسکیت‌ها جزو ساتراپی ماد بوده‌است.
مانناییان همسایهٔ شمالی گوتیان و همسایهٔ جنوب و جنوب شرقی اورارتو‌ها و همسایهٔ شرقی میتانی‌ها بودند. قومی ساکن در آذربایجان غربی و سواحل جنوبی دریاچه ارومیه. این قوم سرانجام مقهور اورارتو‌ها و سپس آشوریان گردید. تمدن حسنلو متعلق به این قوم است.
کشور کوچک مادا به رهبری دیاکو و سلف پادشاهی بزرگ ماد در دوران ایرانزو تحت انقیاد ماننا قرار داشت ولی دیوک اعتمادی به ماننائیان نداشت و بیشتر با روسا دشمن اصلی آشور عهد و میثاق داشت. نگرانی‌های آشوریان باعث شد بارها در طی سال‌های - ۷۴۴ تا ۷۱۵ پ.م. - از دوران تیگلت پیلسر سوم و سارگون دوم به سرزمین اتحادیه قبایل ماد لشکرکشی شود و چنین به نظر می‌رسد که سارگون دوم توسط یکی از قبایل جنگجوی زاگرس‌‌نشین یعنی کولومیان هلاک شده باشد.
ایعود ایّتها الخیام زماننا ام لا سبیل الیه بعد ذهابه
تا کنون بیش از ۲۵۰ محدوده تاریخی توسط کارشناسان میراث فرهنگی شهرستان کشف و شناسایی و در لیست آثار ملی ایران ثبت گردیده است که این امر حاکی از تاریخی بودن منطقه و شکل‌گیری و وجود تمدن‌های نیرومند و درخشان قبل از اسلام مانند تمدن ماننا، پارسوا، اورارتو، مادها، زاموا و تمدن اسلامی می‌باشد.
در نزدیک سال ۶۷۶ پیش از میلاد سکاها به رهبری ایشپاکای برای جنگ با آشور با ماننا هم‌پیمان شدند. این رویداد آشور را نگران ساخت و حتی ایشان در پی دادن شاهدختی آشوری به همسری پادشاه سکایان افتادند تا بلکه با این زناشویی سیاسی خطر را دور کنند.
قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ هَلْ تَنْقِمُونَ مِنَّا ابن عباس گفت: نفری از جهودان برسول خدا آمدند ابو یاسر بن اخطب و رافع بن ابی رافع و اشیع و امثال ایشان، و پرسیدند از رسول خدا که از پیغامبران مرسل کدام‌اند که ایمان به ایشان میباید آورد؟ رسول گفت: «آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ عَلَیْنا وَ ما أُنْزِلَ عَلی إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ ما أُوتِیَ مُوسی وَ عِیسی». چون نام عیسی شنیدند نبوّت وی را جاحد شدند و انکار نمودند و گفتند: ایمان نیاریم بآنکس که بوی ایمان آرد و سوگند یاد کردند، و گفتند: و اللَّه که ندانیم بتر ازین دین که شما دارید. رب العالمین بجواب ایشان این آیت فرستاد: قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ هَلْ تَنْقِمُونَ مِنَّا ای هل تکرهون و تنکرون منّا الا ایماننا و فسقکم؟ این خلاصه سخن است یعنی شما کراهیت میدارید ایمان ما، و میدانید که ما بر حقّیم، و این کراهیت شما از آن است که شما فاسق گشتید و بر دین باطل بماندید، بسبب آن ریاست که یافته‌اید، و رشوت میستانید، و مال بدست می‌آرید.
قوله: قُلْ أَ رَأَیْتُمْ ای قل یا محمد لمشرکی مکة الّذین یتمنّون هلاکک أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَهْلَکَنِیَ اللَّهُ وَ مَنْ مَعِیَ من المؤمنین «أَوْ رَحِمَنا» فابقینا و اخّر آجالنا «فَمَنْ یُجِیرُ» کم مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ من یمنعکم من بأسه و ایّ نفع لکم فی هلاکنا، و هذا جواب لقولهم نتربّص به ریب المنون و ان امر محمد لا یتمّ و لا یبقی، و قیل: معناه لا تتمنّوا موتی فانّه لا ینفعکم و تمنّوا ما یجیرکم من عذاب اللَّه فانّ ذلک انفع لکم، و قیل: معناه نحن مع ایماننا خائفون ان یهلکنا بذنوبنا لانّ حکمه نافذ فینا فمن یمنعکم من عذابه و انتم کافرون.