علقة

«لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ» بفتح الیاء مکّی و ابو عمرو و رویس عن یعقوب، و الوجه انّه من الضّلال و الفعل منه ضلّ یضلّ و هو لازم، و قرأ الباقون، روح عن یعقوب لیضلّ بضم الیاء و الوجه انّه من اضلّ یضلّ اضلالا و هو متعدی ضلّ و اللام متعلقة بالجدال ای یجادل لیضلّ الناس من طاعة اللَّه کما قال: «وَ جادَلُوا بِالْباطِلِ لِیُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ».

و فی ذلک ما روی ان النبی (ص) قال: «ان خلق احدکم یجمع فی بطن امه اربعین لیلة، ثم یکون علقة مثل ذلک، ثم یکون مضغة مثل ذلک، ثم یبعث اللَّه عز و جل الیه ملکا بأربع کلمات، فیقول: اکتب اجله و رزقه. و شقیّ او سعید»، و فی بعض الآثار: «ان اللَّه عز و جل خلق الارض و السماء و الجامدات اظهارا لقدرته، و خلق الملائکة و الشیاطین و الجن اظهارا لسلطانه و هیبته، و خلق بنی آدم اظهارا لمغفرته و رحمته.»

إِلی‌ قَدَرٍ مَعْلُومٍ یعنی: الی وقت خروج الولد و بلوغ حدّ الکمال. و قیل: إِلی‌ قَدَرٍ مَعْلُومٍ اربعین یوما نطفة، و اربعین یوما علقة کقوله: «و نقرّ فی الارحام ما نشاء الی اجل مسمّی خلقا من بعد خلق».

و قال (ص): «ان خلق احدکم یجمع فی بطن امّه اربعین یوما، ثم یکون علقة مثل ذلک، ثم یکون مضغة مثل ذلک، ثم یبعث اللَّه الیه ملکا بأربع کلمات، فیکتب عمله و اجله و رزقه، و شقی او سعید، ثم ینفخ فیه الرّوح».

این آیت را دو تأویل گفته‌اند یکی آنست که نمی‌بینند این کافران که بعث را منکراند که اللَّه تعالی چون کارها در میگیرد و می‌آفریند و آن گه همان باز می آرد، چون تابستان و زمستان و شب و روز فکما انّ اعادة فصول السنّة سایغ فی قدرته غیر مستنکر، فکذلک بعث الخلق معنی دیگر ا و لم یروا کیف خلقهم، ابتداء نطفة ثم علقة ثم مضغة ثم یعیده فی الآخرة عند البعث. از نخست خلق نبود، بیافرید و از نیست پدید آورد، آن گه بروز رستاخیز باز ایشان را از خاک بیرون آرد. آن خداوند که در اول خلق نبود و بیافرید و بر وی متعذّر نبود قادر است که روز رستاخیز باز آفریند، و بر وی متعذّر نباشد إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ ای انّ ذلک الاعادة علی اللَّه سهل هیّن لا نصب فیه.

و قال رسول اللَّه (ص): «انّ خلق احدکم یجمع فی بطن امّة اربعین یوما، ثمّ یکون علقة مثل ذلک، ثمّ یکون مضغة مثل ذلک، ثم یبعث اللَّه الیه ملکا باربع کلمات، فیکتب عمله و اجله و رزقه و شقیّ او سعید، ثمّ ینفخ فیه الرّوح.

مِنْ نُطْفَةٍ کلام کاف خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ یعنی: قدّر ایّام حمله نطفة و علقة و مضغة، و اوان وضعه مسمّی. و قیل: خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ ای خلقه علی صفة الاستواء فی الخلفة کما قال فی موضع آخر: «ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاکَ رَجُلًا». و قیل: «قدّره» ای جعله قادرا.

أَ وَ لَمْ یَرَ الْإِنْسانُ أَنَّا خَلَقْناهُ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذا هُوَ خَصِیمٌ مُبِینٌ جدل بالباطل مبین بیّن الخصومة، یعنی انّه مخلوق من نطفة ثمّ یخاصم فکیف لا یتفکر فی بدو خلقه حتّی یدع الخصومة نمی‌بینند مردم که ما بیافریدیم او را از آبی مهین در قراری مکین، چهل روز او را در طور نطفه نگه داشتیم تا علقه گشت و آن گه در طور علقه چهل روز بداشتیم تا مضغه گشت. مصطفی علیه الصلاة و السلام فرمود: ان خلق احدکم یجمع فی بطن امه اربعین لیلة ثم یکون علقة مثل ذلک ثم یکون مضغة مثل ذلک ثم یبعث اللَّه عز و جل الیه ملکا با ربع کلمات فیقول: اکتب اجله و رزقه و شقی او سعید.

و عن انس عن النّبی (ص) قال: «وکّل اللَّه بالرّحم ملکا فیقول: ایّ ربّ نطفة، ای ربّ علقة، ایّ ربّ مضغة؟ فاذا اراد اللَّه ان یقضی خلقها قال: یا ربّ اذکر انی سعید او شقی؟ فما الرّزق؟ فما الاجل؟ فیکتب کذلک فی بطن امّه.

فَقَدَرْنا قرأ اهل المدینة و الکسائی: فقدّرنا بالتّشدید من التّقدیر و قرأ الآخرون بالتّخفیف من القدرة لقوله: فَنِعْمَ الْقادِرُونَ. و قیل: معناهما واحد فنعم القادرون، ای فنعم المقدّرون یعنی: تقدیر الولد نطفة ثمّ علقة ثمّ مضغة ثمّ عظاما و قیل: «فَقَدَرْنا» من القدرة، ای قدرنا علی خلقکم حالا بعد حال و صورة بعد صورة.