عشره

چه شیرین حقه بازست آن لب پر عشره کز مردم دهان ننگ تو چون حقه پنهان کرد در بازی

باز او آن عشرها را با خدو می‌بچفسانید بر اطراف رو

عشرهای مصحف از جا می‌برید می‌بچفسانید بر رو آن پلید

با فروپاشی دولت موحدون در مغرب و اندلس، قلمرو وسیع آن‌ها بین چهار دولت بنی‌مرین، بنی‌عبدالواد، بنی‌حفص و بنی‌الاحمر تقسیم شد. مهم‌ترین این دولت‌ها توسط فرزندان عبدالواحد حفصی شکل گرفت که خود از اصحاب عشره، یاران خاص ابن تومرت بود و فرزندان او نیز از عناصر اصلی دولت صد ساله موحدون بودند. دولت حفصی که در افریقیه برپا شد و خود را جانشین خلافت موحدون می‌دانست، در سال ۶۲۷ قمری توسط ابو زکریا عبدالواحد استقلال یافت. بعد از او پسرش ابوعبدالله محمد که بزرگ‌ترین امیر دولت حفصی بود، از امیر مکه لقب خلافتی المستنصربالله گرفت و همهٔ دولت‌های مغرب و اندلس و دولت ممالیک مصر و شام با او بیعت کردند. چهار دهه حکومت او از شکوفاترین دوره‌های تمدن اسلامی بود.

صرف کردی همه حیات سره در قراآت سبعه و عشره

مرا دل پیر تعلیم است و من طفل زبان دانش دم تسلیم سر عشره سر زانو دبستانش

آرزو برده ام که چشم تو باز کشدم که به عشره گاه به ناز

«در اثر غفلت متمادی قبر این شاعر بزرگ ناپدید گردید. قبلاً ذکر گردید که در پایان سدهٔ دوازدهم هجری خانهٔ بیدل به حالت ویرانی، چون کسی نبود که از قبر مراقبت کند شاید در طول سه یا چهار عشرهٔ اول سدهٔ سیزدهم هجری در اثر خرابکاری‌های زمان از میان رفته باشد. دکتر عبدالغنی می‌گوید: مولانا حسن نظامی مصنف آثار متعددی دربارهٔ دهلی، به‌ من نوشته‌است که چون مرقع دهلی مؤلفهٔ درگاه قلی‌خان را به زبان اردو ترجمه می‌نمود، در آن ذکر گردیده بود که قبر بیدل معلوم نیست؛ و مولانا شاه سلیمان صاحب پهلواری پس از خواندن ترجمهٔ مذکور به وی نوشت که قبر در مقابل (قلعهٔ قدیم) و در مجاورت قبر ملک نورالدین یارپران واقع بوده‌است، مولانا به آن‌جا شتافت، اثری از قبر به‌جا نمانده بود.»

«یا» ش عشریست ز آیات جمال عشره کامله اش نعت کمال

و عرض نیز نه قسم است، و جوهر را اگر بانه عرض جمع کنیم ده باشد، یکی جوهر و نه عرض. و این مجموع را مقولات عشره خوانند واین بیت مجموع را شامل است:

الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ این آیت روز آدینه فرو آمد، روز عرفه بعد از نماز دیگر مصطفی (ص) در حجة الوداع در شهور سنه عشره بر موقف ایستاده بر ناقه عضبا طارق بن شهاب گفت: مردی جهود فرا عمر خطاب گفت: شما آیتی میخوانید در کتاب خویش، که اگر آن آیت بما فرو آمدی، آن روز که فروآمدی ما را عیدی عظیم بودی.

عشرها بر روی هر جا می‌نهاد چونک بر می‌بست چادر می‌فتاد

ابراهیم بن عمر جَعبَری با کنیهٔ ابواسحاق (۱۲۴۲–۱۳۳۲م) قرائت‌شناس، فقیه شافعی، نویسنده و شاعر شامی بود. در قلعهٔ جعبر، میان بالس و رقه زاده شد، در بغداد و دمشق درس خواند و در الخلیل، فلسطین ماندگار شد تا همان‌جا درگذشت. به او شیخِ خلیل می‌گفتند، به ابنِ سراج شناخته شد، در بغداد با کُنیهٔ تقی‌الدین نامیده می‌شد و در غیر از این جای‌ها، او را برهان‌الدین می‌شناختند. نزدیک صد اثر نگاشت که بیشتر آن‌ها مختصرنوشته‌هاست؛ خلاصة الأبحاث، شرح الشاطبیه یا کنز المعانی فی شرح حرز الأمانی در تجوید، نزهة البررة فی القراآت العشره، موعد الکرام، حدیقة الزهر، خمیلة أرباب المقاصد، الشرعة، عقود الجمان فی تجوید القرآن، أسماء الرواة المذکورین فی الشاطبیه و الروضة از آثار اوست.