شیمی

معنی کلمه شیمی در لغت نامه دهخدا

شیمی. ( فرانسوی ، اِ ) ( مأخوذ از کلمه «کیمیا» ) علمی است که در آن از خواص اجسام طبیعی و تغییرات عمیق گوهرها و عناصر بحث می شود. بنابراین علم شیمی وابسته به ساختمان نهایی ماده است و در آن می کوشند تا ماده را به کوچکترین اجزای وی تقسیم کنند و آنرا مورد مطالعه قرار دهند. این اجزا یا عناصر در مواد مختلف وجود دارند و با کمک شیمی معلوم می شود که یک قطعه سنگ آهک از یک فلز درخشان ( کلسیم ) و دو شبه فلز، یکی جامدو سیاه ( کربن ) و دیگری گاز ( اکسیژن ) بوجود آمده است. دانش شیمی تنها محدود به تجزیه کردن مواد نیست بلکه با ترکیب عناصر، اجسام پیچیده تری بوجود می آیند. این ترکیب عناصر یا اجسام را با یکدیگر فعل و انفعال شیمیایی نامند، مانند عنصر کلر که گازیست زرد متمایل به سبز، و آن خودبخود با عنصر فسفر که جامد است ترکیب و به کلرور فسفر تبدیل می گردد. از مجموع عناصر اساسی و مواد اصلی بسیط که تاکنون شناخته شده بیش از 100 عنصر را می توان نام برد. ( از فرهنگ فارسی معین ).
- شیمی آلی ؛ بحث ترکیباتی است که بدن گیاهان و جانوران را تشکیل داده اند و چون در ترکیب این اجسام همیشه مقداری کربن وجود دارد، این بخش از شیمی را شیمی ترکیبات کربن نیز می نامند. ( از فرهنگ فارسی معین ).
- شیمی معدنی ؛ بحث عناصر و ترکیباتی است که اکثر تشکیلات غیرزنده را بوجود می آورند و در حقیقت ترکیبات معدنی هستند و در ترکیب این مواد امکان دارد کربن نیز وجود نداشته باشد. ( از شیمی معدنی تألیف برّی چ دانشگاه ص 7 ).

معنی کلمه شیمی در فرهنگ معین

[ فر. ] (اِ. ) علمی است که موضوع آن خواص ماده ، ترکیب ، تجزیه و تأثیر آنهاست .

معنی کلمه شیمی در فرهنگ عمید

علمی که در خواص مواد، تجزیه وترکیب، و اثر آن ها در یکدیگر بحث می کند.
* شیمی آلی: (شیمی ) قسمتی از شیمی که دربارۀ کربن یعنی درمورد مواد اولیۀ حیوانی و گیاهی بحث می کند، شیمی کربن.

معنی کلمه شیمی در فرهنگ فارسی

( اسم ) علمی است که از خواص اجسام طبیعی و تغییرات عمیق گوهرها و عناصر بحث می کند بنابراین علم شیمی وابسته به ساختمان نهایی ماده است و در آن سعی میشود ماده را به کوچکترین اجزای وی تقسیم کنند و آن را مورد مطالعه قرار دهد . این اجزا یا عناصر در مواد مختلف وجود دارند . با کمک شیمی معلوم می شود که یک قطعه سنگ آهک از یک فلز درخشان ( کلسیم ) و دو شبه فلز : یکی جامد و سیاه ( کربن ) و دیگری گاز ( اکسیژن ) به وجود آمده است . دانش شیمی محدود به تجزیه کردن مواد نیست بلکه با ترکیب عناصر اجسام پیچیده تری به وجود می آورد . وقتی عناصر با هم ترکیب شوند ترکیبات شیمیایی به وجود می آیند . این ترکیب عناصر یا اجسام را با یکدیگر فعل و انفعال شیمیایی نامند مانند عنصر کلر که گازیست زرد متمایل به سبز و آن خود به خود با عنصر فسفر که جامد است ترکیب و به کلرور فسفرو تبدیل می گردد . از مجموع عناصر اساسی و مواد اصلی بسیط که تا کنون شناخته شده است بیش از ۱٠٠ عنصر را می توان نام برد . یا شیمی آلی . مبحث ترکیبات است که بدن گیاهان و جانوران را تشکیل داده اند و چون در سوختن این اجسام اگر اکسیژن به اندازه کافی نباشد مقداری کربن باقی می ماند این بخش شیمی را شیمی ترکیبات کربن می نامند .

معنی کلمه شیمی در دانشنامه عمومی

شیمی ( در فارسی افغانستان و فارسی تاجیکستان: کیمیا ) ( به فرانسوی: Chimie ) شاخه ای از علم است که به بررسی عناصر، ترکیب های ساخته شده از اتم ها، مولکول ها و یون ها، ساختار شیمیایی، خواص و رفتار مواد و تأثیر مواد برهمدیگر و همچنین تغییراتی که یک ماده در حین انجام یک واکنش با مواد دیگر از خود نشان می دهد، می پردازد.
در نمایی کلی از علم، شیمی در جایی میان رشته فیزیک و زیست شناسی قرار می گیرند. در واقع از شیمی به عنوان یک دانش بنیادی یاد می شود؛ به این خاطر که این علم، مفاهیمی را ارائه می کند که درک سایر زمینه های علمی چه در سطح پایه و چه در سطح کاربردی را ممکن می کند. برای مثال علم شیمی، جنبه های مختلفی از شیمی گیاهی «گیاه شناسی»، چگونگی تشکیل سنگ های آذرین «زمین شناسی»، چگونگی تشکیل ازون در اتمسفر و چگونگی تجزیه آلودگی «محیط زیست»، خواص خاک موجود روی ماه «کیهان شناسی»، چگونگی عملکرد داروها «داروسازی» و چگونگی جمع آوری دی ان ای در صحنه جرم به عنوان مدرک «جرم شناسی» را توضیح می دهد.
علم شیمی به موضوعاتی مانند چگونگی برهم کنش اتم ها و مولکول ها از طریق پیوندهای شیمیایی و تشکیل ترکیبات شیمیایی جدید می پردازد. چهار نوع پیوند شیمیایی وجود دارد که ترکیبات مختلف دارای حداقل یکی از آنها هستند: پیوند کووالانسی، پیوند یونی، پیوند هیدروژنی - واندروالسی و پیوند فلزی.
واژهٔ شیمی از کیمیا در زبان مصری باستان، کیمیا از واژهٔ خامه یا خَمِه به معنای زمینِ سیاه برگرفته شده است. پس از تسلط ایرانیان بر مصر در ۵۲۰ پیش از میلاد، این واژه به صورت کیمیا به شرق آمده است و پس از تسلط یونانیان در ۳۳۰ پیش از میلاد به صورت خومِیا ( به یونانی: χυμεία ) در یونانی نیز وارد گردیده است. در دوران تسلط خلافت اسلامی در خاور میانه، به صورت الکیمیاء درآمده است و با جنگ های صلیبی به صورت الشمی ( به انگلیسی: alchemy ) مجدداً است. در زبان فارسی، شیمی یک ترانویسی از برابر فرانسوی است و نخستین بار در سال ۱۸۳۱ توسط میرزا صالح شیرازی در یک رسالهٔ علوم طبیعی که خود وی مرقوم داشته بود به کار برده شد که بعدها در مدرسهٔ دارالفنون با عنوان «رسالهٔ طبیعیات» تدریس می گردید.
کوشش های نخستین بشر برای فهمیدن طبیعت مواد و بیان چگونگی دگرگونی آن ها ناموفق بود. اندک اندک کوشش ها برای تبدیل مواد کم ارزش، به مواد ارزشمندی چون زر و سیم، منجر به پیدایی دانش «کیمیا» گردید. همچنین از دیگر اهداف علم کیمیا، می توان به ساخت داروی جاودانگی که به آن «اکسیر» می گفتند، اشاره کرد. به همین سبب، به کیمیا، علم اکسیر نیز می گفتند. هر چند در ظاهر دانش کیمیا به خواست اصلی خود نرسید، اما دستاوردهای کیمیاگران در این راه به اندوخته گرانبهایی تبدیل شد که پایه گذار شیمی مدرن گردید. کیمیاگری در بین النهرین، مصر باستان، ایران، هند، چین، یونان، روم، در تمدن اسلامی، و سپس در اروپا تا قرن ۱۹ – به صورت یک شبکه پیچیده از مکاتب و نظام های فلسفی در طول دست کم ۲۵۰۰ سال رواج داشت.
شیمی (دامغان). شیمی یک منطقهٔ مسکونی در ایران است که در دهستان قهاب رستاق واقع شده است. براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، شیمی ۱۵۶ نفر جمعیت دارد.

معنی کلمه شیمی در دانشنامه آزاد فارسی

شیمی (chemistry)
شاخه ای از علم برای بررسی ساختار و ترکیب انواع گوناگون ماده و تغییرات و پدیده های به وجود آمده در مسیر این تغییرات.
شیمی آلی. شاخه ای از علم شیمی است که به بررسی ترکیبات کربن می پردازد.
شیمی معدنی. خواص، واکنش ها، و روش تهیه و توصیف همۀ عناصر و ترکیبات را، جز ترکیبات کربن، در این شاخه از علم شیمی بررسی می کنند.
شیمی فیزیک. به شرح کمّی پدیده های شیمیایی، واکنش ها، و اندازه گیری داده های لازم برای این توضیحات می پردازد. شاخۀ اخیر توجه ویژه ای به حرکت مولکول ها و تأثیر دما و فشار، غالباً در مایعات و گازها دارد.
مولکول ها، اتم ها و عناصر. مواد به سه حالت فیزیکی گاز، مایع، و جامد وجود دارند و از ذرات بسیار کوچکی به نام مولکول تشکیل شده اند. مولکول ها پیوسته در حرکت اند و خود شامل ذرات کوچک تری به نام اتم می شوند. مولکول هایی که همۀ اتم هایشان یکسان است، عنصر نام دارند. مولکول ترکیب ها شامل انواع متفاوتی از اتم هاست.
ترکیبات و مخلوط ها. طی فرآیند شیمیایی، ترتیب قرار گرفتن (آرایش) اتم ها در مولکول های واکنش دهنده تغییر می کند و ترکیبات حاصل می شوند. گاهی عواملی چون گرما، نور، ارتعاش، عمل کاتالیزوری تابش یا فشار، و همچنین رطوبت لازم برای یونش، برای ایجاد تغییر شیمیایی لازم اند. به تعیین اجزای سازندۀ یک ترکیب از طریق آزمایش یا شکستن مولکول های آن ترکیب تجزیه، و به ایجاد ترکیبات از اجزاء سنتز می گویند. وقتی مولکول های مواد در کنار هم قرار گیرند و ساختار مولکولی شان تغییری نکند، مخلوط ها ایجاد می شوند.
فرمول ها و معادله ها. برای نشان دادن عناصر از نمادها استفاده می کنند. نمادها معمولاً اولین حرف یا حروف انگلیسی یا لاتین نام آن عنصرند. مثلاً از C برای کربن، از Ca برای کلسیم، و از Fe برای آهن است استفاده می کنند. این نمادها نشانۀ یک اتم از آن عنصرند. مولکولی که بیش از یک اتم از عنصری داشته باشد، با عدد زیروند مشخص می شود. مثلاً، نمایش مولکول آب به صورت H۲O است. در بعضی از مواد، گروهی از اتم ها مانند یک واحد عمل می کنند و در نماد ترکیب شیمیایی در پرانتز قرار می گیرند. مثلاً،(NH۴)۲ SO۴ نشان دهندۀ سولفات آمونیوماست. نمایش نمادینِ هر مولکول را فرمول می نامند. عددی که پیش از فرمول نوشته می شود، نشان دهندۀ تعداد مولکول های ماده ای است که در واکنش شیمیایی شرکت می کند یا تولید می شود. مثلاً۲H۲O نشان دهندۀ دو مولکول آب است. واکنش های شیمیایی را با معادله شیمیایی بیان می کنند، مانند واکنش زیر: NaCl + H۲SO۴→NaHSO۴ + HCl
معادلۀ بالا نشان می دهد که از ترکیب کلرید سدیم (NaCl) با اسید سولفوریک (H۲SO۴)، سولفات هیدروژن سدیم (NaHSO۴) و کلرید هیدروژن (HCl) تولید می شود (← معادلۀ شیمیایی).
فلزات، نافلزات، و عناصر سیستم تناوبی. عناصر به فلزاتیبا جلای فلزی، رسانای گرما و الکتریسیته ، و نافلزاتیتقسیم می شوند که معمولاً این خواص را ندارند. در ۱۸۶۳، جان نیولندز سیستم تناوبی را برای اولین بار مطرح کرد. در ۱۸۶۹، دیمتری مندلیُف عناصر را برحسب جرم اتمی نسبی شان طبقه بندی، و جدول تناوبی را تهیه کرد. عناصری که در خواص عمومی مشابه اند، از نظر وزنی نیز با هم رابطه دارند. این عناصر در یک گروه یا خانواده قرار می گیرند. برخی بی قاعدگی های خاص این سیستم با طبقه بندی عناصر برحسب عدد اتمی برطرف شد. عدد اتمی تعداد بارهای مثبت هستۀ هر اتم است.
کیمیاگری. تمدن های باستان با برخی از فرآیندهای شیمیایی، مانند استخراج فلزات از سنگ معدن و ساختن آلیاژها، آشنا بودند و کیمیاگران برای تبدیل فلزات پست به طلا کوشش می کردند. در پایان قرن ۱۷، علم شیمی از فنون و بینش کسب شده طی آزمایش های کیمیاگری شکل گرفت.رویدادهای برجستۀ شیمی. رابرت بویل عناصر را به صورت ساده ترین جزئی تعریف کرد که ماده به آن تجزیه می شود. عقیدۀ کیمیاگران دربارۀ چهار عنصر خاک، باد، آتش، و آب رفته رفته اعتبار خود را ازدست داد. تا قرن ۱۸، همۀ مواد سوختنی را دارندۀ ماده ای به نام فلوژیستون می دانستند و این ماده را عنصر بی وزنی از عناصر آتش می دانستند که ضمن احتراق تولید می شد. پس از تحقیقات تجربی جوزف بلک، آنتوان لاوازیه، و جوزف پریستلی، کاشف اکسیژن در هوا، این نظریه نیز بی اعتبار شد. هنری کاوندیش ترکیب عناصر آب را کشف کرد و جان دالتون نظریۀ اتمی را مطرح کرد. بنابراین نظریه، اتم خاص هر عنصر وزن نسبی دقیقی دارد. تحقیقات وسیعی که پس از آن صورت گرفت سبب پیدایش زیست شیمی، شیمی درمانی و پلاستیک ها شد.

جملاتی از کاربرد کلمه شیمی

بس که بر کوه و کمر سر زده پوشیّ میان هیچ واقف نشد از معنی پشیمین شلوار

قیش گونی کیم گون باشیمیزدین تونا چای دا بالیغ، چای قیراقینداصونا

منیم گوزیاشیمی چیقگیل فلک لردن تماشا قیل حبابی قصرلر ایچینده طوفان ایلمک اولماز

برو بر نشیمی چو کاخ بلند ز هر سوی بر او بسته راه گزند

این وکالت نه به‌آزادی و خوش تعلیمی است نه به دانستن تاریخ و حقوق و شیمی است

قوچی قربانلاریمی کسدی وطن اویناشیمیز قانیمی خیرات ائدر کن یدی بوزباشلاریمی

سنی گؤروب گؤزیاشیمی سیلمیشدیم

در روز فتنه و کین هان روزگار اثری درگاه شادی و فر هین مشتری شیمی

در پردۀ مشیمی خون خورد چون جنین طفلی که ظاهرست برو حیلت شباب

نشیمی از او برکشیده بلند که ناید ز کیوان بر او بر گزند